Survivor
Member
Geçmişi 150 yıl öncesine dayanan Şile bezi İstanbul’un coğrafik işaretli birinci eseri olmasıyla biliniyor. Uzmanlar ise rahatlığı ve hafifçeliğiyle ön plana çıkan Şile bezinin sırrının Karadeniz’de gizli olduğunu söylüyor. Bu niçinle uzun yıllardır ahşap tezgahlarda dokunan kumaşlar önce Karadeniz’in tuzlu sularında yıkanmış, daha sonra da Şile’nin kumlarında kurutularak bugünlere kadar gelmiş. Yüzseneler evvel bayanların kızlarına çeyiz hazırlamak gayesiyle dokuduğu Şile bezinin kıssası sırf bununla da hudutlu değil. Şile bezi üretimi ve tarihine dair tüm ayrıntılar geçtiğiniz günlerde 33’üncüsü düzenlenen Memleketler arası Şile Bezi Kültür ve Sanat Şenliği’nde paylaşıldı. Şenlikte en dikkat çeken an ise Şile bezinin klasik hazırlanma sürecinin Ala Bayanlar Plajı’nda kurulu ocak ve tezgâhlarda anlatılması oldu. Şile bezinin sahip olduğu ünün gerisindeki tarihi ve titiz üretim sürecini ‘Ritüelleriyle Şile Bezi’ aktifliğine katılan İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi, Kültürel Mirası Müdafaa ve Doğal Boya Laboratuvarı Lideri Prof. Dr. Recep Karadağ ve Şile Dokuma Ustası Ayşe Taşpınar ile konuştuk.
gayet uzun bir üretim sürecinden geçen Şile bezi belirli kalınlıklardaki ‘yirmiye bir’ denilen iplerle dokunuyor. Prof. Dr. Recep Karadağ, “İplikler dokumaya girmedilk evvel epey ince oldukları için nişasta ismi verilen unla güçlendirilir. Unlamanın asıl gayesi tezgahta dokuma sırasında mekanik hareketlerden dolayı yaşanan kopmaları engellemektir. ondan sonrasında kumaşları sertleştirmekte kullanılan, çoklukla nişastalı tutkala benzeri bir sıvı olan haşıl atılır. Boyama basamağına gelince haşılın atılması gerekiyor zira haşıl ile boya birbirini sevmez. ötürüsıyla haşıl atıldıktan daha sonra boyama kademesinde isterseniz ipliği direkt olarak dokuyun, dokuduktan daha sonra boyayın ya da zahmet halinde boyayın. Zahmet halinde boyarsanız daha renkli kumaşlar elde edersiniz. Bez olarak boyadığınızda da tek renk elde edersiniz” ayrıntısını paylaştı.
Şile bezinin ortasında elyaf ve polyester üzere sıhhatsiz ve rahatsız edici hususların bulunmadığını belirten Prof. Dr. Karadağ, bu sebeple kumaşın özel olduğunu söylemiş oldu. Dokuma Ustası Ayşe Taşpınar ise Karadağ’ın kelamları üzerine Şile bezinin dürümcüklü ve haşıllı olmasının Şile bezini özel kıldığının altını çizerek, “Dürümcüklü yani kıvrak iplik olduğundan dolayı gözenekler açık oluyor. Bu da bedende elektrik akımını sağlıyor ve terleme yapmıyor. Daha rahat kullanıyorsunuz. Yazın terlemiyor, kışın da üşümüyorsunuz” tabirlerini kullandı.
PADİŞAH KAFTANLARINDA KULLANILDI
Şile bezinin 18’inci yüzyılda padişah kaftanlarının iç astarında kullanıldığına da dikkat çeken Prof. Dr. Recep Karadağ, Şile bezinde boya bitkilerinin kullanmasının kıymetli olduğunun altını çizdi.
Boya bitkilerinin M.Ö. 4 bin senelerından 1856’ya kadar geldiğini söyleyen Karadağ, “1856’da sentetik boyaların keşfiyle birlikte yavaş yavaş kullanılması seyrekleşiyor. Boya bitkilerinin ismi yöreden yöreye değişiyor. örneğin rubia çiçeği kumaşa kırmızı renk verir. Şile’de kökboya, Ankara’da yapışkan otu deniyor. Bunun haricinde sarı, kahverengi tonu veren bitkiler de var. Sarı için papatya kullanılır. Kahverengi için ceviz kabuğu kullanılır” dedi.
Doğal boyanın kanserojen unsurlar içermediğini vurgulayan Prof. Dr. Karadağ bununla birlikte çevreyi de kirletmediğine dikkat çekti. Şile bezinin antibakteriyel, antimikrobiyal ve antifungal (mantar karşıtı) özelliklere sahip olduğunu söyleyen Karadağ, “ötürüsıyla Şile bezi üzere organik olarak boyanmış eserler giydiğinizde o eser ultraviyole ışınlarını geçirmez. Ayrıyeten daha az boya, su ve iş gücü tüketen bir üretim de sağlanır. Topkapı Sarayı’ndaki kaftanları incelediğim vakit orada kullanılan kumaşlarda sıklıkla Şile bezini gördüm. Natürel ki kullanıldığı tek yer burası değil, hayli farklı alanlarda da kullanılmış” diye konuştu.
‘DENİZDE YIKANINCA TERLEMEYİ ENGELİYOR’
Şile bezinin Karadeniz’de yıkanmasının sebebinin ‘fikse’ denilen dokumacılıkta boya sabitleme evresinden kaynaklandığını belirten Prof. Dr. Karadağ, “Fikse boyanan eserin ışıkta solmaması, yıkandığı vakit boyasının çıkmaması ve sürtündüğü vakit renginin gitmemesi için yapılan bir süreç. Karadeniz’in magnezyumdan çok güçlü ve mineralinin fazla olması da kumaşa daha kolay fikse yapılmasını sağlıyor” açıklamasını yaptı.
Şile bezi dokuma ustası Ayşe Taşpınar ise bezin Karadeniz’de yıkanmasının sebebini şu sözlerle aktardı:
“Şile bezini denizde yıkamamızın sebebi Karadeniz’in yapısından kaynaklanıyor. Denizde yıkadığınız vakit bez terlemeyi daha güzel mahzurlar hale geliyor. Kuma serdiğiniz vakit da gözenekler daha açık oluyor. Deniz suyunda yıkanıldığı vakit bez daha tiril tiril oluyor. Bu tekniği cetlerimiz 150 yıldan fazladır kullanıyor.”
gayet uzun bir üretim sürecinden geçen Şile bezi belirli kalınlıklardaki ‘yirmiye bir’ denilen iplerle dokunuyor. Prof. Dr. Recep Karadağ, “İplikler dokumaya girmedilk evvel epey ince oldukları için nişasta ismi verilen unla güçlendirilir. Unlamanın asıl gayesi tezgahta dokuma sırasında mekanik hareketlerden dolayı yaşanan kopmaları engellemektir. ondan sonrasında kumaşları sertleştirmekte kullanılan, çoklukla nişastalı tutkala benzeri bir sıvı olan haşıl atılır. Boyama basamağına gelince haşılın atılması gerekiyor zira haşıl ile boya birbirini sevmez. ötürüsıyla haşıl atıldıktan daha sonra boyama kademesinde isterseniz ipliği direkt olarak dokuyun, dokuduktan daha sonra boyayın ya da zahmet halinde boyayın. Zahmet halinde boyarsanız daha renkli kumaşlar elde edersiniz. Bez olarak boyadığınızda da tek renk elde edersiniz” ayrıntısını paylaştı.
Şile bezinin ortasında elyaf ve polyester üzere sıhhatsiz ve rahatsız edici hususların bulunmadığını belirten Prof. Dr. Karadağ, bu sebeple kumaşın özel olduğunu söylemiş oldu. Dokuma Ustası Ayşe Taşpınar ise Karadağ’ın kelamları üzerine Şile bezinin dürümcüklü ve haşıllı olmasının Şile bezini özel kıldığının altını çizerek, “Dürümcüklü yani kıvrak iplik olduğundan dolayı gözenekler açık oluyor. Bu da bedende elektrik akımını sağlıyor ve terleme yapmıyor. Daha rahat kullanıyorsunuz. Yazın terlemiyor, kışın da üşümüyorsunuz” tabirlerini kullandı.
PADİŞAH KAFTANLARINDA KULLANILDI
Şile bezinin 18’inci yüzyılda padişah kaftanlarının iç astarında kullanıldığına da dikkat çeken Prof. Dr. Recep Karadağ, Şile bezinde boya bitkilerinin kullanmasının kıymetli olduğunun altını çizdi.
Boya bitkilerinin M.Ö. 4 bin senelerından 1856’ya kadar geldiğini söyleyen Karadağ, “1856’da sentetik boyaların keşfiyle birlikte yavaş yavaş kullanılması seyrekleşiyor. Boya bitkilerinin ismi yöreden yöreye değişiyor. örneğin rubia çiçeği kumaşa kırmızı renk verir. Şile’de kökboya, Ankara’da yapışkan otu deniyor. Bunun haricinde sarı, kahverengi tonu veren bitkiler de var. Sarı için papatya kullanılır. Kahverengi için ceviz kabuğu kullanılır” dedi.
Doğal boyanın kanserojen unsurlar içermediğini vurgulayan Prof. Dr. Karadağ bununla birlikte çevreyi de kirletmediğine dikkat çekti. Şile bezinin antibakteriyel, antimikrobiyal ve antifungal (mantar karşıtı) özelliklere sahip olduğunu söyleyen Karadağ, “ötürüsıyla Şile bezi üzere organik olarak boyanmış eserler giydiğinizde o eser ultraviyole ışınlarını geçirmez. Ayrıyeten daha az boya, su ve iş gücü tüketen bir üretim de sağlanır. Topkapı Sarayı’ndaki kaftanları incelediğim vakit orada kullanılan kumaşlarda sıklıkla Şile bezini gördüm. Natürel ki kullanıldığı tek yer burası değil, hayli farklı alanlarda da kullanılmış” diye konuştu.
‘DENİZDE YIKANINCA TERLEMEYİ ENGELİYOR’
Şile bezinin Karadeniz’de yıkanmasının sebebinin ‘fikse’ denilen dokumacılıkta boya sabitleme evresinden kaynaklandığını belirten Prof. Dr. Karadağ, “Fikse boyanan eserin ışıkta solmaması, yıkandığı vakit boyasının çıkmaması ve sürtündüğü vakit renginin gitmemesi için yapılan bir süreç. Karadeniz’in magnezyumdan çok güçlü ve mineralinin fazla olması da kumaşa daha kolay fikse yapılmasını sağlıyor” açıklamasını yaptı.
Şile bezi dokuma ustası Ayşe Taşpınar ise bezin Karadeniz’de yıkanmasının sebebini şu sözlerle aktardı:
“Şile bezini denizde yıkamamızın sebebi Karadeniz’in yapısından kaynaklanıyor. Denizde yıkadığınız vakit bez terlemeyi daha güzel mahzurlar hale geliyor. Kuma serdiğiniz vakit da gözenekler daha açık oluyor. Deniz suyunda yıkanıldığı vakit bez daha tiril tiril oluyor. Bu tekniği cetlerimiz 150 yıldan fazladır kullanıyor.”