Survivor
Member
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) eksenli kurulan iki kutuplu dünya sistemi SSCB’nin 1991 yılında dağılmasıyla birlikte sona ermiş ve ortaya ABD eksenli tek kutuplu dünya sistemi ortaya çıkmıştı. Günümüzde Sovyetler ya da Soğuk Savaş denildiğinde akla gelen biroldukça ayrıntı içinde olağan olarak en dikkat çekeni ise hiç kuşkusuz ‘Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti’ ya da her insanın bildiği kısaltmasıyla KGB. Sovyetler Birliği’nin istihbarat ve bâtın servisi olan KGB, Soğuk Savaş’ın sonuna dek dünyanın biroldukca noktasında faaliyet gösterdi. birtakım bazı başarılı kimi birtakım da başarısız olan yüzlerce KGB operasyonu günümüzde dahi biroldukça kitaba ya da dizi ve sinema senaryosuna husus olmayı başardı. Günümüzde biroldukça kişi KGB’nin Sovyetler’in dağılmasından daha sonra yok olduğunu düşünse de aslında gerçek biraz daha farklı.
‘DEVRİMİN KALBİ’ OLDU
KGB’nin kökenleri Bolşevik İhtilali olarak da bilinen Ekim İhtilali’nden daha sonrasında kurulan, Polonya doğumlu ve ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Edmundovich Dzerzhinsky’nin liderlik ettiği ÇEKA’ya (Rusça kısaltmasıyla ÇK) dayanıyor. İhtilalin çabucak akabinde eski nizamın kalıntılarını yok etmeyi ve yeni nizamın güvenliğini tesis etmeyi amaçlayan Bolşevikler, daima tetikte olacak ve yeni nizamı en büyük koruyucularından biri olacak bir güvenlik teşkilatına gereksinim duydu. Bu gereksinim kısa müddet ortasında Sovyetler’in birinci istihbarat ve güvenlik teşkilatı ÇEKA’nın kurulmasıyla müddette son bularak KGB’ye giden yolun birinci adımlarının atılmasıyla sonuçlandı.
Vladimir Lenin ve daha sonrasındasında Felix Dzerzhinsky tarafınca yayınlanan bir kararnameyle kurulan ÇEKA’nın ’emperyalizm casusları’nı ortadan kaldırmak için kullandığı en tesirli usul baskı oldu. Çalışanlarına ‘çekist’ denilen teşkilatın başına ise Sovyetler Birliği’nin kurucusu Vladimir Lenin’e fazlaca yakın bir isim olan ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Dzerzhinsky geçti. ‘Devrimin kılıç ve kalkanı’ olarak tanımlanan ÇEKA’nın başındaki ‘Demir Felix’e ise ‘devrimin kalbi’ deniliyordu. Dzerzhinsky, Lenin ömrünü kaybettiğinde onun tabutunu taşıyacak kadar ona yakın isimlerden bir tanesiydi. Çarlık devrinde sık sık mahpusa atılan ve Bolşevik İhtilali’nin ‘sadık’ isimlerinden biri olan ‘Demir Felix’, çekistleri ‘cana yakın, itidalli ve suça karışmamış’ olarak tanımladı. sonrasındasında KGB’nin de simgesi haline gelen kılıç ve kalkan da şahsen ‘Demir Felix’ tarafınca tasarlandı.
ÇEKA’nın kuruluş tarihi olan 20 Aralık Rus istihbaratı için her vakit kıymetli bir gün oldu. Çekistler, ÇEKA’nın kuruluşu erdemine maaşlarını her ayın yirminci günü alırken, günümüzde 20 Aralık Rusya’da ‘Güvenlik Servisi Çalışanları Günü’ olarak kutlanıyor.
TAM 6 FARKLI İSİMLE ANILDI
KGB’nin en büyük sembollerinden birisi olan ve teşkilatın karargahı olarak kullanılan Lubyanka Binası, KGB’dilk evvel bir sigorta şirketinin genel merkezi olarak kullanıldı. Devrimin akabinde el konulan bina, Sovyet istihbaratının genel merkezi oldu. Sovyetler Birliği dağılana kadar Lubyanka’nın önünde devasa bir ‘Demir Felix’ heykeli bulunuyordu. Heykel, SSCB’nin artık dağılma basamağına girdiği sırada Moskova sokaklarında gerçekleştirilen büyük protesto şovları sırasında aksiyoncular tarafınca devrildi.
ÇEKA’nın KGB’ye dönüşme süreci ise çok sancılı ve karışık oldu. Sovyet sistemini her türlü iç ve dış tehlikeye karşı korumakla yükümlü olan teşkilat, KGB ismini almadan evvel tekraren isim değiştirdi. Sovyetler çatısı altında tam 6 farklı isimle anılan teşkilat bugüne kadar ÇEKA, GPU, OGPU, NKVD, MGB ve KGB üzere isimlerle anıldı. Stalin’in vefatının akabinde Sovyetler Birliği’nin başına geçen Nikita Kruşçev’in, 30 yıl boyunca ülkeyi totaliter siyasetlerle yöneten Josef Stalin periyoduna ilişkin izleri silme siyasetleri Rus istihbaratını da etkiledi ve kapalı servise özetlemek gerekirse KGB olarak bilinen ‘Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti’ (Devlet Güvenlik Komitesi) ismi verildi.
‘DURGUN ŞİZOFRENİ’ DÖNEMİ
Nikita Kruşçev’in liderlik koltuğuna oturması ve Stalin devrine ilişkin uygulamaları eleştirmesinin akabinde ‘reform’ olarak tanımlanacak düzenlemeler yapıldı. Yapılan düzenlemeler kapsamında KGB de kimi siyasetlerini kısmen sonlandırdı. KGB, muhalif isimlere yaptığı baskıyı kısmen sonlandırdı ve yurt haricinde yapılan suikastler kıymetli ölçüde azaltıldı.
Yeni devirle bir arada KGB, daha az ‘can yakan’ bir formül uygulamaya başlamıştı. Yolu bir biçimde Lubyanka’nın alt katlarında bulunan hücrelere düşenlere ‘durgun şizofreni‘ tanısı konulmaya başlandı. Sovyet rejimine muhalif olan isimlerin aslında akıl sıhhatlerinin yerinde olmadığına yönelik çeşitli propaganda çalışmaları başlatıldı. Kendilerine ‘durgun şizofreni’ tanısı konan binlerce kişi, tüm haklarından mahrum bırakılarak Psikhushka isimli bir psikiyatri hastanesine gdolayıldü. Bu uygulama, ondan sonrasında Sovyetler Birliği’ne liderlik edecek olan KGB Lideri Yuri Andropov tarafınca 1969 yılında resmileştirildi.
DEVLETİ KGB YÖNETİYOR
Takvimler 12 Kasım 1982’yi gösterdiğinde Sovyetler Birliği artık koşar adımlarla dağılma sürecine girdi. Dünya Moskova’da yaşanan değişimleri ve dağılma sürecinin mümkün tesirlerini konuşmaya başladı. Leonid Brejnev’in vefatının akabinde KGB lideri Yuri Andropov liderlik koltuğuna oturmuş ve birinci sefer KGB’yi yöneten bir isim Sovyetler Birliği’nin önderi olmuştu. Onun liderlik ettiği KGB, Batı’ya karşı en saldırgan olduğu periyodu yaşadı.
Andropov’un SSCB önderi olduğu 15 aylık müddette KGB, bilhassa Rusya haricindeki başka Sovyet Cumhuriyetleri’nde muhtemel rejim aksisi hareketlerini bastırmakta vazife aldı ve dünyada Sovyetler Birliği’nin imajının parlatılması ismine algı çalışmaları yürüttü.
GİRİŞİM BAŞARISIZLIKLA SONUÇLANDI
Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri koltuğuna Andropov’dan daha sonra 13 aylığına Konstantin Çernenko oturdu, sonrasındasında ise ülkenin son önderi Mihail Gorbaçov başa geçti. Ülkenin en karmaşık periyodunda başkan olan Mihail Gorbaçov’un arka arda attığı ıslahat adımları yaşlı birliğin bünyesine ağır geldi, Moskova başta olmak üzere birfazlaca büyük kentten protesto haberleri gelmeye başladı. 1991 yılına gelindiğinde artık Sovyetler Birliği’nin dağılması an sorunuydu. Birliğin tabutuna son çivilerden birini çakanlar içinde bir daha KGB kökenli bir isim bulunuyordu.
Gorbaçov’un attığı ıslahat adımlarının hakikat olmadığını düşünen KGB başkanı Vladimir Kryuçkov, 1991 yılında SSCB liderine darbe yapmaya karar verdi. Kryuçkov ve destekçileri, Gorbaçov’u idareden uzaklaştırmayı başarmış olsa da Sovyetler Birliği dönüşüm adımları ile birlikte artık geri dönülemez bir noktaya gelmişti. Halkın sokaklara dökülüp darbecilere karşı direnmesi kararında KGB darbesi başarısız oldu.
KGB’nin faaliyetleri 6 Aralık 1991’de sonlandırıldı ve teşkilat iki farklı kuruluşa evrildi. Bu değişiklik daha sonrasında Rusya Federal Güvenlik Teşkilatı (FSB) ve Dış İstihbarat Servisi (SVR) doğdu. 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Lideri Mihail Gorbaçov’un istifa etmesinin akabinde 26 Aralık 1991’de Sovyetler Birliği resmen dağıldı. KGB ise günümüzde hâlâ konuşulmaya devam ediyor.
Çeşitli belgesel, sinema, dizi ve romanlar yardımıyla tanınan kültürde de kendine yer edinen KGB son olarak Ukrayna ve Rusya içinde bu yılın başında alevlenen gerginlikle yine gündeme gelmiş, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Berlin Duvarı yıkıldığında Doğu Almanya’da KGB için çalıştığı, zımnî serviste tam 16 yıl boyunca dış istihbarat subayı olarak misyon yaptığı hatırlatılmıştı.
‘DEVRİMİN KALBİ’ OLDU
KGB’nin kökenleri Bolşevik İhtilali olarak da bilinen Ekim İhtilali’nden daha sonrasında kurulan, Polonya doğumlu ve ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Edmundovich Dzerzhinsky’nin liderlik ettiği ÇEKA’ya (Rusça kısaltmasıyla ÇK) dayanıyor. İhtilalin çabucak akabinde eski nizamın kalıntılarını yok etmeyi ve yeni nizamın güvenliğini tesis etmeyi amaçlayan Bolşevikler, daima tetikte olacak ve yeni nizamı en büyük koruyucularından biri olacak bir güvenlik teşkilatına gereksinim duydu. Bu gereksinim kısa müddet ortasında Sovyetler’in birinci istihbarat ve güvenlik teşkilatı ÇEKA’nın kurulmasıyla müddette son bularak KGB’ye giden yolun birinci adımlarının atılmasıyla sonuçlandı.
Vladimir Lenin ve daha sonrasındasında Felix Dzerzhinsky tarafınca yayınlanan bir kararnameyle kurulan ÇEKA’nın ’emperyalizm casusları’nı ortadan kaldırmak için kullandığı en tesirli usul baskı oldu. Çalışanlarına ‘çekist’ denilen teşkilatın başına ise Sovyetler Birliği’nin kurucusu Vladimir Lenin’e fazlaca yakın bir isim olan ‘Demir Felix’ lakaplı Felix Dzerzhinsky geçti. ‘Devrimin kılıç ve kalkanı’ olarak tanımlanan ÇEKA’nın başındaki ‘Demir Felix’e ise ‘devrimin kalbi’ deniliyordu. Dzerzhinsky, Lenin ömrünü kaybettiğinde onun tabutunu taşıyacak kadar ona yakın isimlerden bir tanesiydi. Çarlık devrinde sık sık mahpusa atılan ve Bolşevik İhtilali’nin ‘sadık’ isimlerinden biri olan ‘Demir Felix’, çekistleri ‘cana yakın, itidalli ve suça karışmamış’ olarak tanımladı. sonrasındasında KGB’nin de simgesi haline gelen kılıç ve kalkan da şahsen ‘Demir Felix’ tarafınca tasarlandı.
ÇEKA’nın kuruluş tarihi olan 20 Aralık Rus istihbaratı için her vakit kıymetli bir gün oldu. Çekistler, ÇEKA’nın kuruluşu erdemine maaşlarını her ayın yirminci günü alırken, günümüzde 20 Aralık Rusya’da ‘Güvenlik Servisi Çalışanları Günü’ olarak kutlanıyor.
TAM 6 FARKLI İSİMLE ANILDI
KGB’nin en büyük sembollerinden birisi olan ve teşkilatın karargahı olarak kullanılan Lubyanka Binası, KGB’dilk evvel bir sigorta şirketinin genel merkezi olarak kullanıldı. Devrimin akabinde el konulan bina, Sovyet istihbaratının genel merkezi oldu. Sovyetler Birliği dağılana kadar Lubyanka’nın önünde devasa bir ‘Demir Felix’ heykeli bulunuyordu. Heykel, SSCB’nin artık dağılma basamağına girdiği sırada Moskova sokaklarında gerçekleştirilen büyük protesto şovları sırasında aksiyoncular tarafınca devrildi.
ÇEKA’nın KGB’ye dönüşme süreci ise çok sancılı ve karışık oldu. Sovyet sistemini her türlü iç ve dış tehlikeye karşı korumakla yükümlü olan teşkilat, KGB ismini almadan evvel tekraren isim değiştirdi. Sovyetler çatısı altında tam 6 farklı isimle anılan teşkilat bugüne kadar ÇEKA, GPU, OGPU, NKVD, MGB ve KGB üzere isimlerle anıldı. Stalin’in vefatının akabinde Sovyetler Birliği’nin başına geçen Nikita Kruşçev’in, 30 yıl boyunca ülkeyi totaliter siyasetlerle yöneten Josef Stalin periyoduna ilişkin izleri silme siyasetleri Rus istihbaratını da etkiledi ve kapalı servise özetlemek gerekirse KGB olarak bilinen ‘Komitet Gosudarstvennoy Bezopasnosti’ (Devlet Güvenlik Komitesi) ismi verildi.
‘DURGUN ŞİZOFRENİ’ DÖNEMİ
Nikita Kruşçev’in liderlik koltuğuna oturması ve Stalin devrine ilişkin uygulamaları eleştirmesinin akabinde ‘reform’ olarak tanımlanacak düzenlemeler yapıldı. Yapılan düzenlemeler kapsamında KGB de kimi siyasetlerini kısmen sonlandırdı. KGB, muhalif isimlere yaptığı baskıyı kısmen sonlandırdı ve yurt haricinde yapılan suikastler kıymetli ölçüde azaltıldı.
Yeni devirle bir arada KGB, daha az ‘can yakan’ bir formül uygulamaya başlamıştı. Yolu bir biçimde Lubyanka’nın alt katlarında bulunan hücrelere düşenlere ‘durgun şizofreni‘ tanısı konulmaya başlandı. Sovyet rejimine muhalif olan isimlerin aslında akıl sıhhatlerinin yerinde olmadığına yönelik çeşitli propaganda çalışmaları başlatıldı. Kendilerine ‘durgun şizofreni’ tanısı konan binlerce kişi, tüm haklarından mahrum bırakılarak Psikhushka isimli bir psikiyatri hastanesine gdolayıldü. Bu uygulama, ondan sonrasında Sovyetler Birliği’ne liderlik edecek olan KGB Lideri Yuri Andropov tarafınca 1969 yılında resmileştirildi.
DEVLETİ KGB YÖNETİYOR
Takvimler 12 Kasım 1982’yi gösterdiğinde Sovyetler Birliği artık koşar adımlarla dağılma sürecine girdi. Dünya Moskova’da yaşanan değişimleri ve dağılma sürecinin mümkün tesirlerini konuşmaya başladı. Leonid Brejnev’in vefatının akabinde KGB lideri Yuri Andropov liderlik koltuğuna oturmuş ve birinci sefer KGB’yi yöneten bir isim Sovyetler Birliği’nin önderi olmuştu. Onun liderlik ettiği KGB, Batı’ya karşı en saldırgan olduğu periyodu yaşadı.
Andropov’un SSCB önderi olduğu 15 aylık müddette KGB, bilhassa Rusya haricindeki başka Sovyet Cumhuriyetleri’nde muhtemel rejim aksisi hareketlerini bastırmakta vazife aldı ve dünyada Sovyetler Birliği’nin imajının parlatılması ismine algı çalışmaları yürüttü.
GİRİŞİM BAŞARISIZLIKLA SONUÇLANDI
Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri koltuğuna Andropov’dan daha sonra 13 aylığına Konstantin Çernenko oturdu, sonrasındasında ise ülkenin son önderi Mihail Gorbaçov başa geçti. Ülkenin en karmaşık periyodunda başkan olan Mihail Gorbaçov’un arka arda attığı ıslahat adımları yaşlı birliğin bünyesine ağır geldi, Moskova başta olmak üzere birfazlaca büyük kentten protesto haberleri gelmeye başladı. 1991 yılına gelindiğinde artık Sovyetler Birliği’nin dağılması an sorunuydu. Birliğin tabutuna son çivilerden birini çakanlar içinde bir daha KGB kökenli bir isim bulunuyordu.
Gorbaçov’un attığı ıslahat adımlarının hakikat olmadığını düşünen KGB başkanı Vladimir Kryuçkov, 1991 yılında SSCB liderine darbe yapmaya karar verdi. Kryuçkov ve destekçileri, Gorbaçov’u idareden uzaklaştırmayı başarmış olsa da Sovyetler Birliği dönüşüm adımları ile birlikte artık geri dönülemez bir noktaya gelmişti. Halkın sokaklara dökülüp darbecilere karşı direnmesi kararında KGB darbesi başarısız oldu.
KGB’nin faaliyetleri 6 Aralık 1991’de sonlandırıldı ve teşkilat iki farklı kuruluşa evrildi. Bu değişiklik daha sonrasında Rusya Federal Güvenlik Teşkilatı (FSB) ve Dış İstihbarat Servisi (SVR) doğdu. 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Lideri Mihail Gorbaçov’un istifa etmesinin akabinde 26 Aralık 1991’de Sovyetler Birliği resmen dağıldı. KGB ise günümüzde hâlâ konuşulmaya devam ediyor.
Çeşitli belgesel, sinema, dizi ve romanlar yardımıyla tanınan kültürde de kendine yer edinen KGB son olarak Ukrayna ve Rusya içinde bu yılın başında alevlenen gerginlikle yine gündeme gelmiş, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Berlin Duvarı yıkıldığında Doğu Almanya’da KGB için çalıştığı, zımnî serviste tam 16 yıl boyunca dış istihbarat subayı olarak misyon yaptığı hatırlatılmıştı.