Tory
New member
Dünya genelinde birfazlaca hükümet faiz artırımına gitmeden ekonomik kasvetlere, hatta toplumsal huzursuzluğa yol açan enflasyondaki artışı önlemek için yollar arıyor. Reuters’ın tahlilindeki örneklerde de görülebileceği üzere borçlanma maliyetlerini yükseltmeden fiyatlardaki artışı dizginlemek ismine geçmişte yapılan teşebbüsler genel olarak başarısızlıkla sonuçlandı. Bu örneklerden biri de Türkiye.
Reuters’ta yer alan Marc Jones ve Rodrigo Campos imzalı ‘Enflasyonla radikal adımlarla uğraşta sıklıkla başarısız olan denemelerin kısa tarihi’ başlıklı tahlil şu biçimde:
Türkiye
Türkiye geçmişte birfazlaca defa faiz oranlarını indirdi ancak TL’nin sert kıymet kaybetmesi ve bu adımların enflasyonu körüklemesiyle faizleri yeniden yükseltmek zorunda kaldı.
Daha evvel TL’nin paha kaybını durdurmak için döviz kısıtlamaları üzere süreksiz önlemlere başvurulmuştu lakin bu sefer Erdoğan, birikimlerini TL’ye yatıranların kurdaki dalgalanmalardan doğan ziyanlarını Hazine’nin karşılayacağı kur muhafazalı mevduat hesabını başlatarak rest çekti.
Erdoğan’ın deklare ettiğı kur muhafazalı mevduat hesabı, dış yatırımcılar nezdinde büyük ehemmiyet taşıyan nispeten düşük kamu borcu için maliyetli ve riskli olabilir.
Milletlerarası Fransız yatırım, emeklilik ve sigorta kümesi AXA’nın başekonomisti Gilles Moec, “Türklerin yapmaya çalıştığı şeyi doğrusunu isterseniz daha evvel hiç benzerini görmemiştim” dedi.
Arjantin
İktisat kurumlarına ve pesoya olan güvensizlik Arjantin için on yıllardır problem kaynağı.
Sağ ve sol partilerin yönetimindeki hükümetler süratle artan enflasyonu dizginlemek için biroldukça eserin fiyatlarını dondurdu ve sermaye denetimi getirdi.
Arjantinliler sıklıkla dolarla iş yapmayı tercih etseler de ABD dolarına erişimin kısıtlı olması resmi döviz kuru ve kara borsadaki döviz kuru içindeki makası açtı.
Arjantin Merkez Bankası kısa vakit evvel faizleri yüzde 38’den yüzde 40’a çıkardı. Ancak enflasyonu da hesaba katan ‘reel’ faizler, bariz negatif düzeyde bulunuyor.
ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs’ın Arjantinli ekonomisti Alberto Ramos, manşet enflasyonun Temmuz 2018’den beri ortalama yüzde 47,2 olduğunu ve bunun ‘makro siyasetlerin işlevsizliğini ve mali otoritelerin para denetimi sağlamada başarısız olduklarını’ kanıtladığını belirtti.
Venezuela
Çok solcu hükümetler son 20 senede neredeyse her şeyi deneyerek 2007’de fiyatları sabitledi. daha sonrasında indirimli dolarları satışa sunmalarına karşın ucuz dolarlara olan büyük talep bu siyasetin süratle iptal edilmesine yol açtı.
Venezuela 2017’de temerrüde düştü ve bütçe açığını kapatmak için para bastığı için 2018’de yüzde 65 bine varan hiperenflasyon oluştu. Milletlerarası Para Fonu (IMF), Venezuela’daki enflasyonun bu yıl yüzde 2 bin olacağını iddia ediyor.
Devlet Lideri Nicholas Maduro, 2019’da birtakım fiyat denetimlerini gevşetti ve döviz cinsi süreçlere yönelik yasağı kaldırdı. Resmi ve gayriresmi döviz oranları içindeki fark kapatılsa da bolivar yüzde 8 bin kıymet kaybetti, Venezuela’nın borçlarının gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı yüzde 500’e çıktı.
Reuters’ın geçen ay yayınladığı bir haberde, Venezuela hükümetinin enflasyonu denetim altına almak için tedarikçilere dolarla ödeme yaptığını ortaya çıkardı.
Lakin Inter-American Development Bank ve öteki bankalar, dolar bulması mümkün olmayanların bu ‘dolarizasyon’ niçiniyle besin üzere temel mallara erişiminin kısıtlandığı konusunda uyardı.
Brezilya
Brezilya tam da demokrasiye geçerken, 1980’lerdeki yüksek enflasyon 1990’larda hiperenflasyona dönüştü.
O dönemki devlet lideri Fernando Collor de Mello fiyatları ücretleri ve özel varlıkların yüzde 80’ini donduruldu ve finansal süreçlere ağır vergiler getirildi.
Enflasyon 1990’da yaklaşık yüzde 3 binle tepe yapıp 1991’de yüzde 433’e düştü lakin 1993’e kadar yüzde 2 bin civarına tekrar yükseldi.
1994’te açıklanan ‘Real Planı’yla yeni para ünitesi oluşturularak, faizler artırılarak ve harcamalar azaltılarak işler yoluna sokuldu. 1997’den beri enflasyon bir yıl hariç daima tek hanede oluştu.
Polonya
Polonya’nın ‘anti-enflasyon kalkanı 2.0’, 2000’den beri birinci sefer çift hanelere çıkabilecek yıllık fiyat artışlarını dengelemek için yakıta, besine ve gübreye konan katma bedel vergisinin (KDV) süreksiz olarak indirilmesini içeriyor.
ABD’li yatırım bankası JPMorgan bundan evvelki hafta açıklanan önlemlerin ve kasımda açıklanan ‘anti-enflasyon kalkanı 1.0′ın enflasyonu bu yıl ortasına kadar 3 puan düşüreceğini varsayım etti. Lakin Polonya başbakanı, bu iki önlemin hazineye 30 milyar zlotiye kadar (7,53 milyar dolar), yani Polonya’nın GSYH’sinin yaklaşık yüzde 1’i kadar maliyete yol açacağını deklare etti.
JPMorgan analisti José Cerveira, “Fiyat baskılarının kalıcı olduğu ortaya çıkarsa, görünüşte daha düşük tüketici fiyat endeksini sağlamak kaybedilmiş bir savaştır” dedi.
Kongo ve Zimbabve
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki fiyatlar 1990’ların birinci yarısında bütçe açığının ağır para basılarak kapatılmaya çalışması niçiniyle kümülatif olarak yüzde 6,3 milyar yükseldi.
Para ve maliye siyasetleri ve dalgalı kur rejimine geçilmesi 2001’de hiperenflasyonu denetim altına aldı.
Zimbabve ise 100 trilyon Zimbabve doları kıymetindeki banknotları da kapsayan muazzam ölçüde para bastığı için 2008’de yüzde 500 milyarlık bir enflasyon gördü.
Hükümet tarafınca konan fiyat tavanları satıcıların kâr etmelerini imkansız hale getirdi ve geniş çaplı mal kıtlığına yol açtı.
2008 sonundan bu yana Zimbabve ABD dolarıyla süreç yapıyor ve 2009’da Güney Afrika randı da kabul edilerek oldukcalu para ünitesi sistemine geçildi.
Yeni Zimbabve doları 2019’da belirtildi ama Harare idaresi 2020’de Covid-19 salgınının çıkması ve enflasyonun yüzde 349’a çıkmasıyla oldukcalu para ünitesi sistemine geri dönmek zorunda kaldı.
Fransa
Fransız İhtilali sırasında Fransa’daki hiperenflasyon aylık bazda yüzde 143’le tepeyi görmüştü. 1793’te çıkartılan Genel Azamî Yasası’yla fiyat sonları uygulanmaya başladı ve fahiş fiyat uygulayanlara mevt cezası getirildi.
Tarihçilerse bunun büyük oranda başarısızlıkla sonuçlandığını zira maliyetin altında satış yapmaya zorlanan tüccarların ya kara borsaya yöneldiklerini ya da malları stokladıklarını bunun da piyasada mal kıtlığına yol açtığını belirtiyorlar.
Meksika
1980-81’deki petrol fiyatlarındaki düşüş ve ABD’nin faiz artırımı Meksika’nın ekonomik büyümesini durdurarak, pesonun dolar çıpası üzerinde baskı oluşturdu, sermaye çıkışları ve tükenen döviz rezervleriyle 1982’de yüzde 260’lık bir devalüasyon oluştu.
Dolar cinsi mevduatlar pesoya çevrildi ve borç ödemeleri için moratoryumlar ilan edildi. 1982 sonuna kadar tüm ticaret regüle edildi, tam sermaye denetimleri getirildi ve bankalar kamulaştırıldı.
1982-83’te yıllık enflasyon yaklaşık yüzde 100 oldu ve kişi başına düşen gerçek GSYH düştü. Uzunca bir süre yüksek kalan enflasyon 1987’de yüzde 150’yle tepe yaptı.
1994’te öbür gelişmekte olan ülkelere de yayılan peso krizi dalgalı kur rejimine geçilmeyi mecbur kıldı ve ulusal para ünitesi bedel kaybetti. Meksika’nın bankacılık dalı çöktü ve ülke iflas etmemek için memleketler arası kuruluşlardan 50 milyar dolarlık kurtarma paketi almak zorunda kaldı.
Sert resesyonlar ve hiperenflasyon bir süre daha devam etti ama 2002’den itibaren Meksika’nın kredi notu ‘yatırım yapılabilir’ seviyesine çıktı.
diken.com
Reuters’ta yer alan Marc Jones ve Rodrigo Campos imzalı ‘Enflasyonla radikal adımlarla uğraşta sıklıkla başarısız olan denemelerin kısa tarihi’ başlıklı tahlil şu biçimde:
Türkiye
Türkiye geçmişte birfazlaca defa faiz oranlarını indirdi ancak TL’nin sert kıymet kaybetmesi ve bu adımların enflasyonu körüklemesiyle faizleri yeniden yükseltmek zorunda kaldı.
Daha evvel TL’nin paha kaybını durdurmak için döviz kısıtlamaları üzere süreksiz önlemlere başvurulmuştu lakin bu sefer Erdoğan, birikimlerini TL’ye yatıranların kurdaki dalgalanmalardan doğan ziyanlarını Hazine’nin karşılayacağı kur muhafazalı mevduat hesabını başlatarak rest çekti.
Erdoğan’ın deklare ettiğı kur muhafazalı mevduat hesabı, dış yatırımcılar nezdinde büyük ehemmiyet taşıyan nispeten düşük kamu borcu için maliyetli ve riskli olabilir.
Milletlerarası Fransız yatırım, emeklilik ve sigorta kümesi AXA’nın başekonomisti Gilles Moec, “Türklerin yapmaya çalıştığı şeyi doğrusunu isterseniz daha evvel hiç benzerini görmemiştim” dedi.
Arjantin
İktisat kurumlarına ve pesoya olan güvensizlik Arjantin için on yıllardır problem kaynağı.
Sağ ve sol partilerin yönetimindeki hükümetler süratle artan enflasyonu dizginlemek için biroldukça eserin fiyatlarını dondurdu ve sermaye denetimi getirdi.
Arjantinliler sıklıkla dolarla iş yapmayı tercih etseler de ABD dolarına erişimin kısıtlı olması resmi döviz kuru ve kara borsadaki döviz kuru içindeki makası açtı.
Arjantin Merkez Bankası kısa vakit evvel faizleri yüzde 38’den yüzde 40’a çıkardı. Ancak enflasyonu da hesaba katan ‘reel’ faizler, bariz negatif düzeyde bulunuyor.
ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs’ın Arjantinli ekonomisti Alberto Ramos, manşet enflasyonun Temmuz 2018’den beri ortalama yüzde 47,2 olduğunu ve bunun ‘makro siyasetlerin işlevsizliğini ve mali otoritelerin para denetimi sağlamada başarısız olduklarını’ kanıtladığını belirtti.
Venezuela
Çok solcu hükümetler son 20 senede neredeyse her şeyi deneyerek 2007’de fiyatları sabitledi. daha sonrasında indirimli dolarları satışa sunmalarına karşın ucuz dolarlara olan büyük talep bu siyasetin süratle iptal edilmesine yol açtı.
Venezuela 2017’de temerrüde düştü ve bütçe açığını kapatmak için para bastığı için 2018’de yüzde 65 bine varan hiperenflasyon oluştu. Milletlerarası Para Fonu (IMF), Venezuela’daki enflasyonun bu yıl yüzde 2 bin olacağını iddia ediyor.
Devlet Lideri Nicholas Maduro, 2019’da birtakım fiyat denetimlerini gevşetti ve döviz cinsi süreçlere yönelik yasağı kaldırdı. Resmi ve gayriresmi döviz oranları içindeki fark kapatılsa da bolivar yüzde 8 bin kıymet kaybetti, Venezuela’nın borçlarının gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı yüzde 500’e çıktı.
Reuters’ın geçen ay yayınladığı bir haberde, Venezuela hükümetinin enflasyonu denetim altına almak için tedarikçilere dolarla ödeme yaptığını ortaya çıkardı.
Lakin Inter-American Development Bank ve öteki bankalar, dolar bulması mümkün olmayanların bu ‘dolarizasyon’ niçiniyle besin üzere temel mallara erişiminin kısıtlandığı konusunda uyardı.
Brezilya
Brezilya tam da demokrasiye geçerken, 1980’lerdeki yüksek enflasyon 1990’larda hiperenflasyona dönüştü.
O dönemki devlet lideri Fernando Collor de Mello fiyatları ücretleri ve özel varlıkların yüzde 80’ini donduruldu ve finansal süreçlere ağır vergiler getirildi.
Enflasyon 1990’da yaklaşık yüzde 3 binle tepe yapıp 1991’de yüzde 433’e düştü lakin 1993’e kadar yüzde 2 bin civarına tekrar yükseldi.
1994’te açıklanan ‘Real Planı’yla yeni para ünitesi oluşturularak, faizler artırılarak ve harcamalar azaltılarak işler yoluna sokuldu. 1997’den beri enflasyon bir yıl hariç daima tek hanede oluştu.
Polonya
Polonya’nın ‘anti-enflasyon kalkanı 2.0’, 2000’den beri birinci sefer çift hanelere çıkabilecek yıllık fiyat artışlarını dengelemek için yakıta, besine ve gübreye konan katma bedel vergisinin (KDV) süreksiz olarak indirilmesini içeriyor.
ABD’li yatırım bankası JPMorgan bundan evvelki hafta açıklanan önlemlerin ve kasımda açıklanan ‘anti-enflasyon kalkanı 1.0′ın enflasyonu bu yıl ortasına kadar 3 puan düşüreceğini varsayım etti. Lakin Polonya başbakanı, bu iki önlemin hazineye 30 milyar zlotiye kadar (7,53 milyar dolar), yani Polonya’nın GSYH’sinin yaklaşık yüzde 1’i kadar maliyete yol açacağını deklare etti.
JPMorgan analisti José Cerveira, “Fiyat baskılarının kalıcı olduğu ortaya çıkarsa, görünüşte daha düşük tüketici fiyat endeksini sağlamak kaybedilmiş bir savaştır” dedi.
Kongo ve Zimbabve
Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki fiyatlar 1990’ların birinci yarısında bütçe açığının ağır para basılarak kapatılmaya çalışması niçiniyle kümülatif olarak yüzde 6,3 milyar yükseldi.
Para ve maliye siyasetleri ve dalgalı kur rejimine geçilmesi 2001’de hiperenflasyonu denetim altına aldı.
Zimbabve ise 100 trilyon Zimbabve doları kıymetindeki banknotları da kapsayan muazzam ölçüde para bastığı için 2008’de yüzde 500 milyarlık bir enflasyon gördü.
Hükümet tarafınca konan fiyat tavanları satıcıların kâr etmelerini imkansız hale getirdi ve geniş çaplı mal kıtlığına yol açtı.
2008 sonundan bu yana Zimbabve ABD dolarıyla süreç yapıyor ve 2009’da Güney Afrika randı da kabul edilerek oldukcalu para ünitesi sistemine geçildi.
Yeni Zimbabve doları 2019’da belirtildi ama Harare idaresi 2020’de Covid-19 salgınının çıkması ve enflasyonun yüzde 349’a çıkmasıyla oldukcalu para ünitesi sistemine geri dönmek zorunda kaldı.
Fransa
Fransız İhtilali sırasında Fransa’daki hiperenflasyon aylık bazda yüzde 143’le tepeyi görmüştü. 1793’te çıkartılan Genel Azamî Yasası’yla fiyat sonları uygulanmaya başladı ve fahiş fiyat uygulayanlara mevt cezası getirildi.
Tarihçilerse bunun büyük oranda başarısızlıkla sonuçlandığını zira maliyetin altında satış yapmaya zorlanan tüccarların ya kara borsaya yöneldiklerini ya da malları stokladıklarını bunun da piyasada mal kıtlığına yol açtığını belirtiyorlar.
Meksika
1980-81’deki petrol fiyatlarındaki düşüş ve ABD’nin faiz artırımı Meksika’nın ekonomik büyümesini durdurarak, pesonun dolar çıpası üzerinde baskı oluşturdu, sermaye çıkışları ve tükenen döviz rezervleriyle 1982’de yüzde 260’lık bir devalüasyon oluştu.
Dolar cinsi mevduatlar pesoya çevrildi ve borç ödemeleri için moratoryumlar ilan edildi. 1982 sonuna kadar tüm ticaret regüle edildi, tam sermaye denetimleri getirildi ve bankalar kamulaştırıldı.
1982-83’te yıllık enflasyon yaklaşık yüzde 100 oldu ve kişi başına düşen gerçek GSYH düştü. Uzunca bir süre yüksek kalan enflasyon 1987’de yüzde 150’yle tepe yaptı.
1994’te öbür gelişmekte olan ülkelere de yayılan peso krizi dalgalı kur rejimine geçilmeyi mecbur kıldı ve ulusal para ünitesi bedel kaybetti. Meksika’nın bankacılık dalı çöktü ve ülke iflas etmemek için memleketler arası kuruluşlardan 50 milyar dolarlık kurtarma paketi almak zorunda kaldı.
Sert resesyonlar ve hiperenflasyon bir süre daha devam etti ama 2002’den itibaren Meksika’nın kredi notu ‘yatırım yapılabilir’ seviyesine çıktı.
diken.com