Survivor
Member
Huzur ve inancın yalnızca beşerler için değil, hayvanlar için de gerekli olduğunu hatırlatan kuş konutları Osmanlı’da merhametin en değerli simgelerindendi. 15’inci ve 16’ncı yüzyılda bir oyuk, küçük bir yuva biçiminde tasarlanan bu minik meskenler yıllar ortasında adeta sarayı andıran yapılara dönüştü. Tuğla, kiremit, taş ve harç kullanılarak yapılan kagir kuş konutlarının yanı sıra tahtadan yapılan yuvalar da vardı. Lakin bunların birçok ya vakte karşı direnemedi ya da yangınlarda yok olup gitti. Daha fazlaca serçe, latife, kırlangıç üzere küçük kuşlar için inşa edilen kuş meskenleri bu canları kışın fırtına ve soğuktan, yazın da yakıcı güneşten koruyordu. Osmanlı Devleti’nin maneviyat ve mimari yaklaşımının eşsiz bir temsili olan kuş konutları için Sanat Tarihçisi Hayri Fehmi Yılmaz, “İslam inancı gereği konutların cephesinde o periyotta fotoğraflardan, figürlerden, heykellerden hoşlanılmıyordu. Bu niçinle kuş meskenleri binanın dış imajını estetik manada da zenginleştirdi. Bunlar birinci devirde küçük bir yuva halindeyken sonrasındasındakilerin bir saray üzere tasarlanması mimari zerafeti gözler önüne seriyor” dedi.
SEVAP KAZANACAKLARINI DÜŞÜNDÜLER
‘Kuş köşkleri’, ‘kuş sarayları’ da denilen bu minyatür yapıları saray, cami, medrese, han, kütüphane, türbe, köprü, çeşme üzere dini ve sivil mimari yapılarda görmek mümkündü. Kuş konutlarının 3d olarak tasarlandığını söz eden Hayri Fehmi Yılmaz, “Küçücük bir canlının varlığı hesap edilerek bunlar tasarlanmış. Yani işin ortasında hem estetik tıpkı vakitte ince bir ruh var. Bu yalnızca bizim için değil, dünya uygarlığı için de farklı ve değerli“ tabirlerini kullandı.
Osmanlı’da kuş meskenlerini inşa ettiren şahısların öbür bir hedefi daha vardı; öldükten daha sonra da amel defterlerinin açık kalacağını ve bu türlü sevap kazanacaklarını düşünüyorlardı. Kuşlar için yapılan bu hizmet öte dünyada da onlarla olacaktı. Yılmaz, “Bu hayvanların rahatlıkla yuva yapması, huzurlu bir ömür alanı bulması için kuş meskenleri rüzgar almayan bir cepheye yerleştiriliyor, yırtıcı hayvanların ulaşamayacağı biçimde hazırlanıyor ve tasarlanıyordu” bilgisini de paylaştı.
17’nci yüzyılda Osmanlı coğrafyasını karış karış gezen Fransız Seyyah Jean de Mr. Thèvenot’un seyahatnamesinde kuşlarla ilgili, “Her gün biroldukca kimse pazarlara kuş satın almaya sarfiyat ve bunları hür bırakırlar. söylemiş olduklerine bakılırsa bu kuşların ruhları, kıyamet gününde Rab’ın huzurunda onların yeterliliklerine şahitlik edecekler” notunu düşmüştü.
‘GAYRİMÜSLİMLERE İLİŞKİN OLANLAR DA VAR’
Osmanlı’da hayvanlarla bir arada yaşama nizamı yaratılmasının bir öteki örneği de cami avlularına su sebilleri inşa edilmesi. Sebillerin ve kuş meskenlerinin çoklukla yüksek yapılara kurularak hayvanların korunmasının sağlandığının altını çizen Hayri Fehmi Yılmaz, bu kültürün yalnızca İslamiyet inancına has olmadığını, “Kuş meskenleri Osmanlı’nın bir arada yaşama külçeşidinin beğenilen bir yansıması. Bize fazlaca İslami üzere geliyor lakin Osmanlı kentlerinde gayrimüslim yapılarda da kuş konutları var. örneğin Kuzguncuk’taki Aziz Panteleimon Rum Ortodoks Kilisesi’nin cephesinde hoş bir kuş meskeni var. Fener’deki Tuğrul Sina Manastırı’nın papaz meskeninin ve kütüphanesinin cephesinde fazlaca hoş kuş meskenleri var. bir daha Balat’ta Ahrida Sinegogu’nun cephesinde hoş kuş meskeni örnekleri var. Bu coğrafyada Müslümanlar, Hristiyanlar, Museviler daima birlikte ortak bir uygarlık yarattı” sözleriyle anlattı.
Feldmareşal Helmunt von Moltke’nin 1835-1839 yılları içinde Türkiye’de askerî görevi sırasında yazdığı 66 mektubun içerisinde de kuş konutlarıyla ilgili ayrıntılar vardı. Moltke, kuş konutlarıyla ilgili şu satırları kaleme almıştı: “Türkler hayırseverliklerini hayvanlara karşı bile gösterirler. Üsküdar’da bir kedi hastanesi bulursun, Bayezid Camii’nin avlusunda da güvercinler için bir bakım yeri vardır. Biroldukca mezar taşının altı yalak halinde oyulmuştur. Buraya yağmur suları toplanır ve sıcak yaz günlerinde köpekler ve kuşların susuzluklarını giderebilecekleri küçük mikyasta bir fukara mutfağı görevini görür. Müslümanlar hayvanların şükranının da insanlara hayır getireceğine inanırlar.”
‘ARTIK BİRDEN FAZLA KİŞİ HEYECANLANMIYOR’
İstanbul’daki birinci kuş konutu İstanbul’un fethinden daha sonra Eyüp Sultan Cami’ne yaptırıldı, akabinde bütün İstanbul yapılarında bu gelenek sürdürüldü. beraberinde Anadolu ve Rumeli’nin bir fazlaca kentinde de kuş meskenleri yapıldı. Kuş meskenlerinin dünya mimarisinde bir gibisi olmadığına dikkat çeken Sanat Tarihçisi Yılmaz, en hoş örneklerine ise İstanbul Üsküdar’da rastlandığını söylemiş oldu. Günümüzde kuş konutlarının çağdaş örneklerinin yapılmaya çalışıldığına değinen Hayri Fehmi Yılmaz, bu geleneğin yaşatılması gerektiğini ise şu sözlerle lisana getirdi:
“Bugün artık kimse penceresinin önüne kuşlar için su ya da yem koymuyor. Pencereler kirleniyor diye epey öfkeleniyorlar, hatta kızıyorlar. Kış ayazında, karda bile khalbukinız ‘Pencereler kirleniyor, yapmayın’ diyerek çabucak ikaz eden komşular var. Bir söyleşide komşularımı bu biçimde şikayet etmiştim, hatta komşularım ‘Bizi şikayet ediyorsun’ diye kızmıştı. Bugünkü dünyada hayvanları seviyor üzere görünmekle bir arada birtakım konularda son derece daha benciliz. Osmanlı’da bir kuşun o meskende yavru yapması, yaşaması ve beslenmesi rahmet kabul edilirdi. Fakat maalesef bu çeşit şeyler karşısında artık birçok kişi heyecanlanmıyor.”
SEVAP KAZANACAKLARINI DÜŞÜNDÜLER
‘Kuş köşkleri’, ‘kuş sarayları’ da denilen bu minyatür yapıları saray, cami, medrese, han, kütüphane, türbe, köprü, çeşme üzere dini ve sivil mimari yapılarda görmek mümkündü. Kuş konutlarının 3d olarak tasarlandığını söz eden Hayri Fehmi Yılmaz, “Küçücük bir canlının varlığı hesap edilerek bunlar tasarlanmış. Yani işin ortasında hem estetik tıpkı vakitte ince bir ruh var. Bu yalnızca bizim için değil, dünya uygarlığı için de farklı ve değerli“ tabirlerini kullandı.
Osmanlı’da kuş meskenlerini inşa ettiren şahısların öbür bir hedefi daha vardı; öldükten daha sonra da amel defterlerinin açık kalacağını ve bu türlü sevap kazanacaklarını düşünüyorlardı. Kuşlar için yapılan bu hizmet öte dünyada da onlarla olacaktı. Yılmaz, “Bu hayvanların rahatlıkla yuva yapması, huzurlu bir ömür alanı bulması için kuş meskenleri rüzgar almayan bir cepheye yerleştiriliyor, yırtıcı hayvanların ulaşamayacağı biçimde hazırlanıyor ve tasarlanıyordu” bilgisini de paylaştı.
17’nci yüzyılda Osmanlı coğrafyasını karış karış gezen Fransız Seyyah Jean de Mr. Thèvenot’un seyahatnamesinde kuşlarla ilgili, “Her gün biroldukca kimse pazarlara kuş satın almaya sarfiyat ve bunları hür bırakırlar. söylemiş olduklerine bakılırsa bu kuşların ruhları, kıyamet gününde Rab’ın huzurunda onların yeterliliklerine şahitlik edecekler” notunu düşmüştü.
‘GAYRİMÜSLİMLERE İLİŞKİN OLANLAR DA VAR’
Osmanlı’da hayvanlarla bir arada yaşama nizamı yaratılmasının bir öteki örneği de cami avlularına su sebilleri inşa edilmesi. Sebillerin ve kuş meskenlerinin çoklukla yüksek yapılara kurularak hayvanların korunmasının sağlandığının altını çizen Hayri Fehmi Yılmaz, bu kültürün yalnızca İslamiyet inancına has olmadığını, “Kuş meskenleri Osmanlı’nın bir arada yaşama külçeşidinin beğenilen bir yansıması. Bize fazlaca İslami üzere geliyor lakin Osmanlı kentlerinde gayrimüslim yapılarda da kuş konutları var. örneğin Kuzguncuk’taki Aziz Panteleimon Rum Ortodoks Kilisesi’nin cephesinde hoş bir kuş meskeni var. Fener’deki Tuğrul Sina Manastırı’nın papaz meskeninin ve kütüphanesinin cephesinde fazlaca hoş kuş meskenleri var. bir daha Balat’ta Ahrida Sinegogu’nun cephesinde hoş kuş meskeni örnekleri var. Bu coğrafyada Müslümanlar, Hristiyanlar, Museviler daima birlikte ortak bir uygarlık yarattı” sözleriyle anlattı.
Feldmareşal Helmunt von Moltke’nin 1835-1839 yılları içinde Türkiye’de askerî görevi sırasında yazdığı 66 mektubun içerisinde de kuş konutlarıyla ilgili ayrıntılar vardı. Moltke, kuş konutlarıyla ilgili şu satırları kaleme almıştı: “Türkler hayırseverliklerini hayvanlara karşı bile gösterirler. Üsküdar’da bir kedi hastanesi bulursun, Bayezid Camii’nin avlusunda da güvercinler için bir bakım yeri vardır. Biroldukca mezar taşının altı yalak halinde oyulmuştur. Buraya yağmur suları toplanır ve sıcak yaz günlerinde köpekler ve kuşların susuzluklarını giderebilecekleri küçük mikyasta bir fukara mutfağı görevini görür. Müslümanlar hayvanların şükranının da insanlara hayır getireceğine inanırlar.”
‘ARTIK BİRDEN FAZLA KİŞİ HEYECANLANMIYOR’
İstanbul’daki birinci kuş konutu İstanbul’un fethinden daha sonra Eyüp Sultan Cami’ne yaptırıldı, akabinde bütün İstanbul yapılarında bu gelenek sürdürüldü. beraberinde Anadolu ve Rumeli’nin bir fazlaca kentinde de kuş meskenleri yapıldı. Kuş meskenlerinin dünya mimarisinde bir gibisi olmadığına dikkat çeken Sanat Tarihçisi Yılmaz, en hoş örneklerine ise İstanbul Üsküdar’da rastlandığını söylemiş oldu. Günümüzde kuş konutlarının çağdaş örneklerinin yapılmaya çalışıldığına değinen Hayri Fehmi Yılmaz, bu geleneğin yaşatılması gerektiğini ise şu sözlerle lisana getirdi:
“Bugün artık kimse penceresinin önüne kuşlar için su ya da yem koymuyor. Pencereler kirleniyor diye epey öfkeleniyorlar, hatta kızıyorlar. Kış ayazında, karda bile khalbukinız ‘Pencereler kirleniyor, yapmayın’ diyerek çabucak ikaz eden komşular var. Bir söyleşide komşularımı bu biçimde şikayet etmiştim, hatta komşularım ‘Bizi şikayet ediyorsun’ diye kızmıştı. Bugünkü dünyada hayvanları seviyor üzere görünmekle bir arada birtakım konularda son derece daha benciliz. Osmanlı’da bir kuşun o meskende yavru yapması, yaşaması ve beslenmesi rahmet kabul edilirdi. Fakat maalesef bu çeşit şeyler karşısında artık birçok kişi heyecanlanmıyor.”