Survivor
Member
İki insanın hayatını birleştirip yeni bir hayata adım atmasına vesile olan evlilik kurumu tarihin her periyodunda kıymetli bir role sahip oldu. Evlilik günümüzde toplumsal ortamlarda bireylerin birbirini tanıyıp mutabakatı üzerine şekillense de bundan 100 yıl evvel durum biraz farklıydı. Bilhassa II. Meşrutiyet periyodu ve Cumhuriyet’in birinci senelerında uygun bir eş adayı bulmak için gazete ve mecmualara ilan vermek hayli fonksiyonel bir yol olarak kullanılıyordu. Evlenmek isteyenler gönüllerinden geçen eş adaydan bekledikleri özellikleri bu ilanlar vasıtasıyla duyuruyorlardı. Verilen ilanlarda yer alan tabirler ise çok dikkat cazipti. Kimisi müstakbel ‘zevc’inin bir saz çalmasını, kimisi ressam bulunmasına laf etmemesini, kimisi bayanlı erkekli sohbet ortamlarına çekinmeden eşlik edebilmesini, kimisi de fazlaca hoş olmamasını istiyordu.
“Sinnim [yaşım] on dokuz. Kimsesizim. Mahiyye [aylık] iki bin kuruş varidatım [gelirim] var. Mektepliyim. İki ay daha sonra sekiz yüz kuruş maaşla mektepten çıkacağımdan şerâit-i âtiyye ile izdivaç etmek istiyorum. Sinni on dört-on beş olmalıdır. Rüşdî yahut idadîden ba-şahadetname çıkmış olmalıdır. Musikîye aşina olmalıdır.”
‘
Türk bayanı’ mecmuasında yer alan evlilik ilanları
“Sanayi-i nefiseden madûd olan [sayılan] fotoğraf ile iştigal eder on sekiz yaşında bir gencim. Ben kendime münasip ve sinni benden bir yahut iki yaş dûn [küçük] olan bir hanım kız ile teşrik-i hayat etmek dileğindeyim. Şerâitim: Fransızca tekellüm edecek [konuşacak] ve mikdar-ı kâfi edebiyata aşina olacak. (Çünkü mâ-aile Fransızcayı açık surette tekellüm ederiz. Benim özel kabineme girdiği vakit yağlı boya nisvân (kadın) tablolarına bakıp da bilahare kıskançlık etmeyecek. Şayet icap ederse kendisine dahi fotoğraf talim ettiririm. Fotoğraf ile iştigal etmek günâhtır diye benim mesleğime itiraz etmeyecek. İsterse namaz kılar; her cuma gecesi Kuran-ı Azim-üş Şan tilâvet eder [okur]. Ben buna mutlu olurum.”
‘İHTİYAÇTAN ÖTÜRÜ BAŞLADI’
Peki bu ilanlar evlenmek için ne derecede kıymetliydi, bir hayli kişi niye gazete ve mecmualara ilan verdi? Akademisyen ve müellif Dr. Elif Becerikli Metinsoy bu ilanları periyodun bir muhtaçlığı olarak yorumlamak gerektiğini iletti. Osmanlı’da daha farklı bir toplumsal yapı olduğunu unutmamak gerektiğini belirten Metinsoy, “II. Meşrutiyet’le birlikte bayanla erkeğin bir ortada olduğu ortamlar gittikçe arttı. Lakin görücü adabı evlilik bugüne oranla daha yaygındı. ötürüsıyla bayanla erkeğin birbirini goremediği bir ortamda spesifik olarak isteklerini lisana getirmeleri, kendi istek ettikleri eş profilini bulmaları da hiç kolay olmadı. Bu cins evlilik ilanlarının da bir cins gereksinimden dolayı doğduğunu düşünüyorum” tabirlerini kullandı.
‘SAVAŞTA KURŞUN YARASI ALMIŞ OLSUN’
İlanlarda dikkat çeken öteki bir ayrıntı ise bayanların lisan bilmesinin, fotoğraf ve müzikle ilgilenmesinin, uygun bir eğitim almasının istenen özellikler içinde olması. “Günümüzde olduğu üzere farklı görüşten, farklı fikir ve inanıştan beşerler kendilerine daha uygun gördükleri eş adaylarını bulabilmek için daha farklı detayları ortaya koyuyorlar. Sadece lisan bilmek değil bir musiki aleti çalabilmek, belirli bir seviyede gelir sahibi olmak, kaşının, saçının ve gözünün rengi, hangi aileye mensup olduğu, hangi işi yaptığı, ne kadar dindar ve ne kadar milliyetçi olduğu, Batı kültürüne yakınlığı üzere spesifik şeyleri mümkün olduğunca ilanlara yansıtmaya çalıştılar” yorumunda bulunan Metinsoy, insanların bu biçimde ayrıntılarla aradıkları şahsa ulaşmaya çalıştıklarını belirtti. Öyle ki eşlerinden dindar olmasını, savaşta kurşun yarası almış olmasını, daha vatansever biri olmasını bekleyenlerin verdiği ilanların da bulunduğuna dikkat çeken Metinsoy, bunların toplumun değil kişinin özelini yansıttığını vurguladı.
Elif Uzman Metinsoy ilanlarla birlikte Osmanlı’da yaygın olan görücü adabı evlilikten uzaklaşıldığını, bireylerin kendi muhtaçlıkları doğrultusunda nazaranrek, bağlantı kurarak eşlerini seçtiğini ve bu ilanların da yeni oluşan aile nizamı için bir adım olduğunu ekledi.
‘FRANSIZ DEĞİL ALMAN BAYANI ÜZERE OLMALI’
İlanlarda evlenmek isteyen adamların bir kısmının, uygun eğitim almış bir bayanla yuva kurma isteğinin yer aldığını söz eden Dr. Elif Becerikli Metinsoy, “Ancak eğitim aldıkları biçimde Batılı bir bayan üzere değil konutlarının yönetimini bilen, yeterli çocuk yetiştirebilecek, aile kurabilecek bir tipoloji yaratılmaya çalışıldı. Hatta benim üzerine çalışma yaptığım ‘Kadın’ isimli mecmuada ‘Batılı bayana özenilecekse de özenilecek bayan Fransız hanımı değil de Alman bayanı olmalıdır’ diye bir tabir geçiyor. Zira Almanların daha çalışkan, ailesine düşkün ve çocuklarına bakan bir bayan tipi olduğuna dair birtakım fikirler var” diye konuştu.
Cumhuriyet’in büyük travmalarla kurulduğuna vurgu yapan Dr. Metinsoy, epeyce fazla insanın dul kaldığına hatta biroldukca insanın canını, uzvunu, ailesini ve ekonomik gücünü yitirdiğine dikkat çekti. Bu sebeple toplumun bir toparlama içerisinde olduğunu, aile yapısının güçlendirilmek istendiğini, Uygar Kanun’da da amaçlananın bu olduğunu söylemiş oldu. “Birden çok evlilik Osmanlı’da yasak olmamakla birlikte fazlaca yaygın bir uygulama da değildi. Genel olarak buna gücü yetebilenler başvuruyordu. ötürüsıyla aslında pratikte epeyce büyük bir şey değişmiyor. Toplumun savaştan daha sonra Cumhuriyet ile birlikte toparlanma muhtaçlığı epeyce fazla” halinde konuşan Metinsoy, ilan verenlerin yalnızca eğitimli okuryazar kesim olmadığının da altını çizdi. Elif Becerikli Metinsoy, evlilik ilanlarının nasıl yorumlanması gerektiğini ise şu sözlerle deklare etti:
“Özellikle Cumhuriyet’in birinci devrinde ve öncesinde evlilik değerli bir kurum. Toplum tarafınca bayanları yoksulluktan ve birtakım olumsuz durumlardan kollayıcı bir fonksiyonu olduğu, aile kurumunu sağladığı için bir tıp toplumsal garanti olarak da düşünülüyor. Yalnızca bugünkü üzere romantik fikirlerle değil, insanların hayatını garanti altına alabilme açısından evliliği ön plana aldığını düşünüyorum. Zira evlilik erkeklere de birtakım teminatlar sağlıyor. O açıdan bunu bir tıp moda üzere değil, periyodun gereksinimine bir karşılık olarak düşünmek gerektiğini düşünüyorum.”
“Sinnim [yaşım] on dokuz. Kimsesizim. Mahiyye [aylık] iki bin kuruş varidatım [gelirim] var. Mektepliyim. İki ay daha sonra sekiz yüz kuruş maaşla mektepten çıkacağımdan şerâit-i âtiyye ile izdivaç etmek istiyorum. Sinni on dört-on beş olmalıdır. Rüşdî yahut idadîden ba-şahadetname çıkmış olmalıdır. Musikîye aşina olmalıdır.”
‘
Türk bayanı’ mecmuasında yer alan evlilik ilanları
“Sanayi-i nefiseden madûd olan [sayılan] fotoğraf ile iştigal eder on sekiz yaşında bir gencim. Ben kendime münasip ve sinni benden bir yahut iki yaş dûn [küçük] olan bir hanım kız ile teşrik-i hayat etmek dileğindeyim. Şerâitim: Fransızca tekellüm edecek [konuşacak] ve mikdar-ı kâfi edebiyata aşina olacak. (Çünkü mâ-aile Fransızcayı açık surette tekellüm ederiz. Benim özel kabineme girdiği vakit yağlı boya nisvân (kadın) tablolarına bakıp da bilahare kıskançlık etmeyecek. Şayet icap ederse kendisine dahi fotoğraf talim ettiririm. Fotoğraf ile iştigal etmek günâhtır diye benim mesleğime itiraz etmeyecek. İsterse namaz kılar; her cuma gecesi Kuran-ı Azim-üş Şan tilâvet eder [okur]. Ben buna mutlu olurum.”
‘İHTİYAÇTAN ÖTÜRÜ BAŞLADI’
Peki bu ilanlar evlenmek için ne derecede kıymetliydi, bir hayli kişi niye gazete ve mecmualara ilan verdi? Akademisyen ve müellif Dr. Elif Becerikli Metinsoy bu ilanları periyodun bir muhtaçlığı olarak yorumlamak gerektiğini iletti. Osmanlı’da daha farklı bir toplumsal yapı olduğunu unutmamak gerektiğini belirten Metinsoy, “II. Meşrutiyet’le birlikte bayanla erkeğin bir ortada olduğu ortamlar gittikçe arttı. Lakin görücü adabı evlilik bugüne oranla daha yaygındı. ötürüsıyla bayanla erkeğin birbirini goremediği bir ortamda spesifik olarak isteklerini lisana getirmeleri, kendi istek ettikleri eş profilini bulmaları da hiç kolay olmadı. Bu cins evlilik ilanlarının da bir cins gereksinimden dolayı doğduğunu düşünüyorum” tabirlerini kullandı.
‘SAVAŞTA KURŞUN YARASI ALMIŞ OLSUN’
İlanlarda dikkat çeken öteki bir ayrıntı ise bayanların lisan bilmesinin, fotoğraf ve müzikle ilgilenmesinin, uygun bir eğitim almasının istenen özellikler içinde olması. “Günümüzde olduğu üzere farklı görüşten, farklı fikir ve inanıştan beşerler kendilerine daha uygun gördükleri eş adaylarını bulabilmek için daha farklı detayları ortaya koyuyorlar. Sadece lisan bilmek değil bir musiki aleti çalabilmek, belirli bir seviyede gelir sahibi olmak, kaşının, saçının ve gözünün rengi, hangi aileye mensup olduğu, hangi işi yaptığı, ne kadar dindar ve ne kadar milliyetçi olduğu, Batı kültürüne yakınlığı üzere spesifik şeyleri mümkün olduğunca ilanlara yansıtmaya çalıştılar” yorumunda bulunan Metinsoy, insanların bu biçimde ayrıntılarla aradıkları şahsa ulaşmaya çalıştıklarını belirtti. Öyle ki eşlerinden dindar olmasını, savaşta kurşun yarası almış olmasını, daha vatansever biri olmasını bekleyenlerin verdiği ilanların da bulunduğuna dikkat çeken Metinsoy, bunların toplumun değil kişinin özelini yansıttığını vurguladı.
Elif Uzman Metinsoy ilanlarla birlikte Osmanlı’da yaygın olan görücü adabı evlilikten uzaklaşıldığını, bireylerin kendi muhtaçlıkları doğrultusunda nazaranrek, bağlantı kurarak eşlerini seçtiğini ve bu ilanların da yeni oluşan aile nizamı için bir adım olduğunu ekledi.
‘FRANSIZ DEĞİL ALMAN BAYANI ÜZERE OLMALI’
İlanlarda evlenmek isteyen adamların bir kısmının, uygun eğitim almış bir bayanla yuva kurma isteğinin yer aldığını söz eden Dr. Elif Becerikli Metinsoy, “Ancak eğitim aldıkları biçimde Batılı bir bayan üzere değil konutlarının yönetimini bilen, yeterli çocuk yetiştirebilecek, aile kurabilecek bir tipoloji yaratılmaya çalışıldı. Hatta benim üzerine çalışma yaptığım ‘Kadın’ isimli mecmuada ‘Batılı bayana özenilecekse de özenilecek bayan Fransız hanımı değil de Alman bayanı olmalıdır’ diye bir tabir geçiyor. Zira Almanların daha çalışkan, ailesine düşkün ve çocuklarına bakan bir bayan tipi olduğuna dair birtakım fikirler var” diye konuştu.
Cumhuriyet’in büyük travmalarla kurulduğuna vurgu yapan Dr. Metinsoy, epeyce fazla insanın dul kaldığına hatta biroldukca insanın canını, uzvunu, ailesini ve ekonomik gücünü yitirdiğine dikkat çekti. Bu sebeple toplumun bir toparlama içerisinde olduğunu, aile yapısının güçlendirilmek istendiğini, Uygar Kanun’da da amaçlananın bu olduğunu söylemiş oldu. “Birden çok evlilik Osmanlı’da yasak olmamakla birlikte fazlaca yaygın bir uygulama da değildi. Genel olarak buna gücü yetebilenler başvuruyordu. ötürüsıyla aslında pratikte epeyce büyük bir şey değişmiyor. Toplumun savaştan daha sonra Cumhuriyet ile birlikte toparlanma muhtaçlığı epeyce fazla” halinde konuşan Metinsoy, ilan verenlerin yalnızca eğitimli okuryazar kesim olmadığının da altını çizdi. Elif Becerikli Metinsoy, evlilik ilanlarının nasıl yorumlanması gerektiğini ise şu sözlerle deklare etti:
“Özellikle Cumhuriyet’in birinci devrinde ve öncesinde evlilik değerli bir kurum. Toplum tarafınca bayanları yoksulluktan ve birtakım olumsuz durumlardan kollayıcı bir fonksiyonu olduğu, aile kurumunu sağladığı için bir tıp toplumsal garanti olarak da düşünülüyor. Yalnızca bugünkü üzere romantik fikirlerle değil, insanların hayatını garanti altına alabilme açısından evliliği ön plana aldığını düşünüyorum. Zira evlilik erkeklere de birtakım teminatlar sağlıyor. O açıdan bunu bir tıp moda üzere değil, periyodun gereksinimine bir karşılık olarak düşünmek gerektiğini düşünüyorum.”