Ukrayna’da neler oluyor, krizin perde ardı

GarDaŞ

New member
Ukrayna’da neler oluyor, krizin perde ardı Ukrayna’da 2004 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimlerinde Batı yanlısı siyasetçi Viktor Yuşçenko karşısında, Moskova’nın desteklediği Viktor Yanukoviç aday olarak yer aldı. Yapılan seçimleri Yanukoviç’in kazandığı açıklanınca seçimlere hile karıştığı argümanlarıyla Ukrayna’da “Turuncu Devrim” ayak seslerini duyurmaya başladı.

Viktor Yuşçenko & Viktor Yanukoviç

Turuncu İhtilal


2004 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimleri daha sonrasında Kiev Bağımsızlık Meydanı’ndan başlayan şovlar tüm ülkeye yayıldı. Şovların büyümesi üzerine 429 milletvekilinden oluşan Verkhovna Rada (Ukrayna Parlamentosu) seçimleri 255 oyla geçersiz kıldı ve 26 Aralık 2004’te seçimlerin yinelanması sonucu alındı.

yenidenlanan seçimlerin kararında, 10 Ocak 2005’te Ukrayna Merkez Seçim Komitesi iştirakin yüzde 77 olduğunu belirterek, Yuşçenko’nun yüzde 51,99 Yanukoviç’in yüzde 44,20 oranında oy aldığını deklare etti.


Verkhovna Rada (Ukrayna Parlamentosu) / Fotoğraf: Anadolu Ajansı


Yenilenen seçimin neticelerina Moskova yanlısı Yanukoviç’in Yüksek Mahkemeye yaptığı itiraz bir sonuç vermeyince Viktor Yuşçenko 23 Ocak 2005 tarihinde yemin ederek cumhurbaşkanlığı vazifesine başladı.

Seçim kampanyası boyunca kullandığı Turuncu rengin sembolize ettiği ihtilal daha sonrası Cumhurbaşkanı olan Yuşçenko, Bağımsızlık Meydanı’nda toplanan taraftarlarına, “Burada Ukrayna ulusunun doğduğunu görüyorum” tabirlerini kullanmıştı.

Yuşçenko’nun, Devlet Başkanlığı koltuğuna oturması akabinde Rusya, 2006 ve 2009 senelerında Ukrayna’nın doğalgaz musluğunu iki sefer kapattı.


Turuncu İhtilal’in birinci sabahı Bağımsızlık Meydanı / Fotoğraf: Wikipedia


Turuncu İhtilal oldu bulunmasına lakin ihtilalin sembolü Yuşçenko hayli değil birkaç yıl ortasında oylarının erimesi kararı gözden düştü. Yüzde 51,99 oy alan Yuşçenko’nun oyu daha sonraki seçimlerde yüzde 5’lere kadar geriledi.

Oy oranlarının bu kadar düşmesi ise gerek Rusya ile olan çok gergin siyaseti gerek de yaşanan ekonomik krizin sancıları olarak yorumlandı.

İkinci kırılma noktası: 2014 Avrupa Birliği Paydaşlık Mutabakatı

Sovyetler Birliği’nin yıkılması akabinde eski Sovyet ülkelerini bir biçimde tesiri altında tutmaya devam eden Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu’nu (BDT) kurdu. Ukrayna’nın BDT’ye sıcak bakmaması birinci başlarda Rusya’yı pek de rahatsız etmedi zira Moskova, Batı ülkelerinin Kiev’i kendi alanlarına sokmak istemediği fikriyle nazarance rahat hareket ediyordu.

Devrin ABD Lideri George Bush 2008 yılında eski Sovyet ülkelerini ‘batılılaştırma’ amacını alenen gündeme getirdi. Bush, NATO’ya üye olmalarını istediği Ukrayna ve Gürcistan’ı bir hazırlık programına tabi tutmak istedi lakin Putin karşı çıktı.


Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin & Devrin ABD Lideri George W. Bush / Fotoğraf: Kremlin


Bush’un NATO planları somut bir karşılık bulmasa da Ukrayna ve Gürcistan’a tarih verilmeden üyelik kelamı verildi.

Yüzünü Moskova’dansa Batıya dönmek isteyen Ukrayna, aradığını NATO’da bulamayınca bu sefer rotasını Avrupa Birliği’ne gerçek çevirdi ve AB İştirak Muahedesi adımıyla alakaları geliştirmek istedi.

Turuncu Devrim’deki hezimeti akabinde 2010 yılında siyaset sahnesinde bir daha parlayan bir isim olan ve rakibi Yulya Timoşenko’yu yenerek Cumhurbaşkanı seçilen Viktor Yanukoviç, Avrupa Birliği Paydaşlık Anlaşması’nın imzalanması planlanan 2013 yılında Moskova’nın yaptırımları daha sonrası muahedeyi askıya aldığını ve Rusya ile alakalarını geliştirmeye tartı vereceğini duyurdu. Bu karar, muhalefetin büyük itirazlarına niye oldu. Bu sürecin sonunda başlayan protestolar, devam ederken güvenlik güçlerinin, sert müdahalesiyle olaylar daha da büyüdü ve idare aksisi binlerce insan ellerinde Avrupa Birliği bayraklarıyla sokaklara döküldü.


Ukrayna’da 2014 yılında yapılan şovlar / Fotoğraf: Anadolu Ajansı


Batı standartlarında hayat talebinde bulunan göstericiler ile güvenlik güçleri içinde aylarca çatışmalar yaşandı. Bu çatışmalarda güvenlik güçleri dahil 100’ün üzerinde kişi hayatını kaybetti.

Süreksiz hükümetin yarattığı çatlak ve büyüyen kriz

Bu protestolar Rusya’nın desteklediği bilinen Yanukoviç’in Moskova’ya kaçmasına niye oldu. Yanukoviç’in Rusya’ya kaçması akabinde kurulan Batı yanlısı süreksiz idare Rusya’ya yakınlığı ile bilinen ülkenin doğusunda ve Kırım’da beklendiği üzere reaksiyonla karşılandı ve süreç Rusya’nın Kırım’ı ilhakına kadar uzandı.

Batı yanlısı süreksiz hükümetin kurulması akabinde Ukrayna’nın Kırım Özerk Cumhuriyeti’nde Rusya yanlısı şovlar başladı. Bu şovlar Rusya’nın Kırım’ı ilhakı ile sonuçlanırken doğu Ukrayna’da ise Rus kökenli nüfusun çoğunlukta olduğu Donetsk ve Lugansk (Donbass) bölgelerinde Moskova yanlısı kümeler ağır silahlarla hükümet yanlısı birliklere saldırdı.
Akabinde Donbass bölgesinde yapılan oylamayla Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti isminde iki başka idare oluşturuldu.


Ukrayna’nın denetimini düzgünce kaybettiği bölgede Rus silahları ve birliklerini konuşlandırmaya başlayan Moskova idaresi Batı ülkeleriyle tansiyonu yükselten bir periyoda girmiş oldu.

Poroşenko periyodu

2014 yılında Cumhurbaşkanı seçilen Petro Poroşenko ise Ukrayna’yı Rusya ile karşı karşıya getiren AB ile entegrasyon muahedesinin imzalanması adımıyla Ukrayna’nın yüzünü batıya dönmesine yardımcı oldu. Fakat tıpkı Poroşenko ondan sonrasında Donbas bölgesindeki Rusya yanlılarından kömür temin ettiği nedeni öne sürülerek “vatana ihanet” ve “terörizme finansman sağlamakla” suçlanacaktı.

Gelinen nokta

Ukrayna ve Rusya içinde devir periyot yaşanan tansiyon yüksekliği ve politik gerginlik 2021 yılının sonlarına hakikat güzelce tırmanarak milletlerarası krize dönüştü. Birfazlaca gazeteci ve siyaset bilimci Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmayacağı görüşünü paylaşırken Batılı isimler ise bahse büyük bir soru işaretiyle yaklaşıyor ve ‘işgal’ kaygısı taşımaya devam ediyorlar.

ABD ve ABD basınının, ‘Rusya’nın Ukrayna’yı işgal edeceğine’ dair açıklamaları arka arda gelirken Rusya, Ukrayna hududunda askeri varlığını artırıyor ancak bir yandan da ‘işgal niyetimiz yok’ iletileri veriyor. Rusya’nın genel bağlamda kullandığı ‘agresif savunma’ aracının Avrupa’yı huzursuz etmeye başlamasıyla kriz büyümeye devam ediyor.

2021 yılının sonlarına gerçek Donbass’ta 4 Ukraynalı askerin öldürülmesi ve Ukrayna’nın bölgeye yönelik önlemleri artırması akabinde Ruslar da hudutta askeri varlığını artırma yoluna gitti. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Rusya’nın NATO temsilciliklerini Kasım’dan itibaren askıya aldığını deklare etti ve bu da ‘diplomasi yollarının kapanması endişesi’ doğurarak Ukrayna’ya yönelik ‘işgal’ savlarının kuvvetlenmesine sebep oldu.


ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken & Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov / Fotoğraf: Anadolu Ajansı


Batı ülkeleri Rusya’yı Ukrayna’nın bağımsızlığına müdahale etmekle suçlarken Rusya da Batı’yı Ukrayna’yı mazeret ederek doğuya yayılma istemiyle suçluyor. Putin’in en son ABD Lideri Joe Biden’la yaptığı çevrimiçi görüşme daha sonrası yaptığı “Her ülkenin kendi güvenliğini sağlamak için çeşitli prosedürlere başvurma hakkı var. Fakat bu, bir öbür ülkenin güvenliği değerine olmamalı” açıklaması da sözkonusu durumu özetliyor.

Bugün gelinen noktada ise Rusya, güvenlik garantileri önlemlerine yazılı karşılık ve Minsk muahedesinin uygulanmasını isterken ABD ise işaret parmağını Rusya’ya çevirerek ‘yaptırım’ tehditlerinde bulunmaya devam ediyor.

Güvenlik Garantisi Önlemleri

Ukrayna krizi derinleşirken Rusya da kendi güvenliği için ABD ve NATO’dan istediği garantilere ait tekliflerini sundu. Sunduğu bu tekliflere yazılı bir yanıt bekleyen Rusya’nın talepleri, NATO’nun doğuya yanlışsız genişlemeyi durdurması, ittifakın 1997’den daha sonraki genişleme siyasetleri çerçevesinde doğu Avrupa ülkelerine yerleştirdiği silahlar ile askeri tesislerin geri çekilmesi, NATO üyesi olmayan eski Sovyet ülkelerinde ittifakın askeri üs kurmasını engellemek, ABD ve Rus savaş gemileri ile uçaklarının “karşı tarafın topraklarındaki amaçları vurabilecekleri konuşlandırmalara yasak” getirilmesi üzere unsurlar içeriyor.

2022’nin başında yapılan güvenlik garantisi görüşmeleri daha sonrasında iki taraf da bir sonuca varamazken Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, ABD ile NATO’nun Rusya’nın güvenlik garantileri konusundaki taleplerini karşılamaya hazırlıklı olmadığını söylemişti.

Minsk muahedesi

Donbass Savaşı ya da Doğu Ukrayna Krizi, Rusya dayanaklı Novorossiya Federal Devleti ile Ukrayna Silahlı Kuvvetleri içinde 6 Nisan 2014’ten beri Ukrayna’nın Donbass bölgesinde sürmekte olan savaşın ateşkesi olan Minsk Mutabakatı birinci vakit içinderda 5 Eylül 2014 tarihinde Belarus’un başşehri Minsk’te imzalandı. Kısa müddetli olan bu muahedenin akabinde 12 Şubat’ta ikinci Minsk protokolü ile taraflar ateşkes konusunda bir daha anlaşsa sözkonusu protokol de pek tesirli olmadı. Rusya, Ukrayna’nın Batılı ülkelerin dayanağı ile Minsk Mutabakatlarından vazgeçmek için mazeret aradığını lisana getirirken muahedenin tam manasıyla uygulanmasını talep ediyor.

Son yaşanan gelişmeler, ABD’nin diplomatlarını Kiev’den çekme sonucu, İngiltere’nin Ukrayna’ya ‘savunma amaçlı’ silah göndermesi ve ABD’nin Baltık ülkelerine amerikan silahlarını Ukrayna’ya gönderme müsaadesi çıkarması krizin kısa vadede yumuşamayacağının delili mahiyetinde.

Rusya ve Ukrayna içinde yaşanan tansiyon ve Batı ülkelerinin mevzuya dahli Karadeniz ve Boğazlarda yaşanacak tansiyon artışı sebebiyle Türkiye’yi de yakından ilgilendiriyor.

Dış haberler servisi
 
Üst