Tory
New member
Tartışmamıza para, merkez bankası parası ve ticari banka parası tarifleriyle başlayalım. Para bir değişim aracıdır, mal ve hizmetlerin bedelini dengeli ve kolay bir biçimde belirlememize yardımcı olur. Beşerler parayı sıklıkla fiziki para çeşidi olan nakit para olarak adlandırsalar da, para epeyce çeşitli biçimler alabilir.
Merkez bankası parası, bir ülkenin merkez bankasının yükümlülüğü olarak tanımlanır. Öbür bir deyişle, bir ülkenin merkez bankası tarafınca “yaratılan” para tipini söz eder. Merkez bankası parası, nakit (bireyler tarafınca taşınabilir yahut banka kasalarında tutulabilir), ticari bankaların merkez bankası nezdindeki hesaplarında tutulan para (bankaların bankalar ortası süreçleri yapmak için kullandıkları merkez bankası hesabı), bir ülkenin hazinesi tarafınca merkez bankasında tutulan para (hazine bu hesabı nakit giriş/çıkışlarını takip etmek hedefiyle kullanır) ve değerli hükümet ve banka dışı finans kuruluşları tarafınca merkez bankası nezdinde tutulan para biçiminde olabilir.
Merkez bankası parasının bilakis ticari banka parası, ticari bankacılık sisteminin mevduat biçimindeki yükümlülüğüdür. Öteki bir deyişle mevduat, belirtilen bir vakit içerisinde, talep anında nakit para ödemesi gerçekleştirmek üzerine olan, bankanın müşteriye verdiği bir taahhüttür. Hane halkı ve işletmeler, birbirleri içindeki para transferlerini gerçekleştirmek için mevduat fiyatlar. Örneğin A bireyi, farklı bir bankanın müşterisi olan B bireyine para transferi yapmak isterse, B bireyinin bankasındaki mevduat hesabı artar, A bireyinin kendi bankasındaki mevduat hesabı azalır. A ve B bireyi içindeki bu süreç iki farklı bankayı içerdiğinden ötürü, bu sürecin sonuçlanması için A şahsının bankası, merkez bankasındaki hesabı aracılığıyla B şahsının bankasının merkez bankası hesabına bir para transferi yapacaktır. bu türlü, B şahsının bankasının yükümlülüğündeki (B bireyinin mevduat hesabındaki) bir artış, varlıklarında (merkez bankasında tutulan para) buna karşılık gelen bir artışla eşit olur; A şahsının bankasının yükümlülüklerindeki (A bireyinin mevduat hesabındaki) bir azalma, varlıklarındaki (merkez bankasında tutulan para) bir azalma ile eşit olur. özetlemek gerekirsesı, iki kişi içindeki para transferinin gerçekleşmesi, bahsi geçen iki banka içinde hem yükümlülük tıpkı vakitte merkez bankası parası transferiyle sonuçlanmıştır. Anlaşılabileceği üzere, ticari banka parası, en likit (nakit para yahut bir para biçiminin kolaylıkla nakde çevrilebilme derecesi olarak tanımlanır) para biçimi olan nakit paranın istenilen vakitte ödenmesine yönelik bir taahhüdü temsil ederken, merkez bankası parası en likit para biçimini temsil etmektedir. Merkez bankasında tutulan paranın nakit para haricinde en likit para biçimi olmasından ve kredi riski taşımamasından ötürü, merkez bankasında tutulan paranın nakit para ile eş bedel kabul edilebileceği belirtilmelidir.
Ticari banka parasının yanında nakit para da gerçek iktisattaki süreçlerin gerçekleştirilmesinde değerli bir rol oynar. Kişi, dilediği vakit banka mevduatını nakde çevirerek sahip olduğu paranın kompozisyonunu değiştirebilir. Bu nakit talebini karşılamak için bir banka, merkez bankasındaki hesabını kullanarak müşterilerinin çekeceğini düşündüğü fiziki para ölçüsünü talep etmek için ilgili merkez bankası şubesini arayabilir. Bu durumda, merkez bankasında tutulan paranın nakit paraya dönüşmesiyle merkez bankası parasının bileşimi değişmiştir; ayrıyeten paranın bankadan çekilmesi, iktisadın genelindeki toplam nakit para üzerine olan ödeme taahhüdünde bir azalma meydana getirmiştir (çünkü mevduat hacminde bir düşüş olmuştur).
Artık çeşitli para biçimlerinin tariflerini ve en yaygın kullanımlarını tartıştığımıza bakılırsa, CBDC’lerin ne olduğuna ve ne üzere bir yenilik getirebileceğine geçebiliriz. CBDC’ler yahut merkez bankası dijital paraları (Central Bank Digital Currencies), hane halklarının ve işletmelerin merkez bankası nezdinde bir hesaba sahip olmalarını sağlayacak bir merkez bankası parası biçimidir. Ticari bankalardan başka olarak, sırf, mali sistemin işleyişi ve iktisadın refahı için sistemik olarak değerli olan hazine ve öbür birtakım finans ve hükümet kuruluşlarının merkez bankasında bir hesabı bulunmakta. Buradaki maksat, bu kıymetli kuruluşların rastgele bir kredi riskine maruz kalmamalarıdır. Pandeminin başlamasıyla bir arada, merkez bankalarının bireylere ve işletmelere bu biçimde bir hesaba erişim sağlama konusundaki tartışmaları daha tanınan hale geldi.
Bence CBDC’ler, insanlara rastgele bir kredi riski almadan paralarını muhafazaları için yeni bir yol sağlıyor. Nakit olarak önemli ölçüde para tutmak hırsızlık riskini birlikteinde getirirken, mevduat biçiminde para tutmak ise yaşanabilecek olumsuz şartlarda kredi riski almayı birlikteinde getirebilir. Kredi riski almamak için devlet tahvili/bonosu üzere enstrümanlar bulunsa da bu enstrümanların meblağlarında meydana gelebilecek ani değişimler ve bu enstrümanlara yatırım yapmak için gerekli olan asgarî meblağın yüksek olması, CBDC’leri bu bakımdan daha cazip bir alternatif yapmakta. Ödeme sistemlerinin muazzam bir biçimde geliştiği süratle değişen bir dünyada, CBDC’ler sadece ödemeleri kesintisizce kolaylaştırmakla kalmayacak, bununla birlikte gerçek iktisadın geneline sırf birkaç kurumun sahip olduğu bir ayrıcalığı da verecektir. CBDC’lerin birlikteinde getirebileceği iki kıymetli potansiyel dezavantajı vurgulamak isterim. Birincisi, merkez bankasında mevduat tutmak isteyen banka müşterilerinin CBDC hesaplarına büyük meblağlarda para transferi yapmaları, bankaların likidite şartlarını kötüleştirebilir ve bu biçimdesi bir durum finansal istikrara ziyan verebilir. İkincisi, CBDC hesaplarına yüklü para transferlerinin gerçekleşmesiyle bankacılık sisteminin likidite durumun daralması, bankaların gerçek iktisada kredi açarak mevduat “yaratma” iştahını azaltabilir. Fakat, bu tıp olaylar yalnızca birer spekülasyondur.
CBDC ile ilgilenen her ülke farklı bir etapta. Kimileri araştırma sürecindeyken kimileri bir CBDC platformu geliştirmeye hayli daha yakın. CBDC’lerin ileride ne çeşit roller oynayabileceği ve uygulanması halinde yararlarının/dezavantajlarının neler olabileceği konusunda hala birfazlaca soru var. Bu soruları daha âlâ cevaplamak için bu alanda daha fazla araştırmaya muhtaçlığımız bulunmakta.
Kaya Özyürek
Twitter: @financeplumber
Merkez bankası parası, bir ülkenin merkez bankasının yükümlülüğü olarak tanımlanır. Öbür bir deyişle, bir ülkenin merkez bankası tarafınca “yaratılan” para tipini söz eder. Merkez bankası parası, nakit (bireyler tarafınca taşınabilir yahut banka kasalarında tutulabilir), ticari bankaların merkez bankası nezdindeki hesaplarında tutulan para (bankaların bankalar ortası süreçleri yapmak için kullandıkları merkez bankası hesabı), bir ülkenin hazinesi tarafınca merkez bankasında tutulan para (hazine bu hesabı nakit giriş/çıkışlarını takip etmek hedefiyle kullanır) ve değerli hükümet ve banka dışı finans kuruluşları tarafınca merkez bankası nezdinde tutulan para biçiminde olabilir.
Merkez bankası parasının bilakis ticari banka parası, ticari bankacılık sisteminin mevduat biçimindeki yükümlülüğüdür. Öteki bir deyişle mevduat, belirtilen bir vakit içerisinde, talep anında nakit para ödemesi gerçekleştirmek üzerine olan, bankanın müşteriye verdiği bir taahhüttür. Hane halkı ve işletmeler, birbirleri içindeki para transferlerini gerçekleştirmek için mevduat fiyatlar. Örneğin A bireyi, farklı bir bankanın müşterisi olan B bireyine para transferi yapmak isterse, B bireyinin bankasındaki mevduat hesabı artar, A bireyinin kendi bankasındaki mevduat hesabı azalır. A ve B bireyi içindeki bu süreç iki farklı bankayı içerdiğinden ötürü, bu sürecin sonuçlanması için A şahsının bankası, merkez bankasındaki hesabı aracılığıyla B şahsının bankasının merkez bankası hesabına bir para transferi yapacaktır. bu türlü, B şahsının bankasının yükümlülüğündeki (B bireyinin mevduat hesabındaki) bir artış, varlıklarında (merkez bankasında tutulan para) buna karşılık gelen bir artışla eşit olur; A şahsının bankasının yükümlülüklerindeki (A bireyinin mevduat hesabındaki) bir azalma, varlıklarındaki (merkez bankasında tutulan para) bir azalma ile eşit olur. özetlemek gerekirsesı, iki kişi içindeki para transferinin gerçekleşmesi, bahsi geçen iki banka içinde hem yükümlülük tıpkı vakitte merkez bankası parası transferiyle sonuçlanmıştır. Anlaşılabileceği üzere, ticari banka parası, en likit (nakit para yahut bir para biçiminin kolaylıkla nakde çevrilebilme derecesi olarak tanımlanır) para biçimi olan nakit paranın istenilen vakitte ödenmesine yönelik bir taahhüdü temsil ederken, merkez bankası parası en likit para biçimini temsil etmektedir. Merkez bankasında tutulan paranın nakit para haricinde en likit para biçimi olmasından ve kredi riski taşımamasından ötürü, merkez bankasında tutulan paranın nakit para ile eş bedel kabul edilebileceği belirtilmelidir.
Ticari banka parasının yanında nakit para da gerçek iktisattaki süreçlerin gerçekleştirilmesinde değerli bir rol oynar. Kişi, dilediği vakit banka mevduatını nakde çevirerek sahip olduğu paranın kompozisyonunu değiştirebilir. Bu nakit talebini karşılamak için bir banka, merkez bankasındaki hesabını kullanarak müşterilerinin çekeceğini düşündüğü fiziki para ölçüsünü talep etmek için ilgili merkez bankası şubesini arayabilir. Bu durumda, merkez bankasında tutulan paranın nakit paraya dönüşmesiyle merkez bankası parasının bileşimi değişmiştir; ayrıyeten paranın bankadan çekilmesi, iktisadın genelindeki toplam nakit para üzerine olan ödeme taahhüdünde bir azalma meydana getirmiştir (çünkü mevduat hacminde bir düşüş olmuştur).
Artık çeşitli para biçimlerinin tariflerini ve en yaygın kullanımlarını tartıştığımıza bakılırsa, CBDC’lerin ne olduğuna ve ne üzere bir yenilik getirebileceğine geçebiliriz. CBDC’ler yahut merkez bankası dijital paraları (Central Bank Digital Currencies), hane halklarının ve işletmelerin merkez bankası nezdinde bir hesaba sahip olmalarını sağlayacak bir merkez bankası parası biçimidir. Ticari bankalardan başka olarak, sırf, mali sistemin işleyişi ve iktisadın refahı için sistemik olarak değerli olan hazine ve öbür birtakım finans ve hükümet kuruluşlarının merkez bankasında bir hesabı bulunmakta. Buradaki maksat, bu kıymetli kuruluşların rastgele bir kredi riskine maruz kalmamalarıdır. Pandeminin başlamasıyla bir arada, merkez bankalarının bireylere ve işletmelere bu biçimde bir hesaba erişim sağlama konusundaki tartışmaları daha tanınan hale geldi.
Bence CBDC’ler, insanlara rastgele bir kredi riski almadan paralarını muhafazaları için yeni bir yol sağlıyor. Nakit olarak önemli ölçüde para tutmak hırsızlık riskini birlikteinde getirirken, mevduat biçiminde para tutmak ise yaşanabilecek olumsuz şartlarda kredi riski almayı birlikteinde getirebilir. Kredi riski almamak için devlet tahvili/bonosu üzere enstrümanlar bulunsa da bu enstrümanların meblağlarında meydana gelebilecek ani değişimler ve bu enstrümanlara yatırım yapmak için gerekli olan asgarî meblağın yüksek olması, CBDC’leri bu bakımdan daha cazip bir alternatif yapmakta. Ödeme sistemlerinin muazzam bir biçimde geliştiği süratle değişen bir dünyada, CBDC’ler sadece ödemeleri kesintisizce kolaylaştırmakla kalmayacak, bununla birlikte gerçek iktisadın geneline sırf birkaç kurumun sahip olduğu bir ayrıcalığı da verecektir. CBDC’lerin birlikteinde getirebileceği iki kıymetli potansiyel dezavantajı vurgulamak isterim. Birincisi, merkez bankasında mevduat tutmak isteyen banka müşterilerinin CBDC hesaplarına büyük meblağlarda para transferi yapmaları, bankaların likidite şartlarını kötüleştirebilir ve bu biçimdesi bir durum finansal istikrara ziyan verebilir. İkincisi, CBDC hesaplarına yüklü para transferlerinin gerçekleşmesiyle bankacılık sisteminin likidite durumun daralması, bankaların gerçek iktisada kredi açarak mevduat “yaratma” iştahını azaltabilir. Fakat, bu tıp olaylar yalnızca birer spekülasyondur.
CBDC ile ilgilenen her ülke farklı bir etapta. Kimileri araştırma sürecindeyken kimileri bir CBDC platformu geliştirmeye hayli daha yakın. CBDC’lerin ileride ne çeşit roller oynayabileceği ve uygulanması halinde yararlarının/dezavantajlarının neler olabileceği konusunda hala birfazlaca soru var. Bu soruları daha âlâ cevaplamak için bu alanda daha fazla araştırmaya muhtaçlığımız bulunmakta.
Kaya Özyürek
Twitter: @financeplumber