“İran, Afgan mültecileri kasıtlı bir biçimde, bilhassa Türkiye’ye yanlışsız sürüyor” DOĞU TUNÇ
ABD idaresi, Taliban ile 29 Şubat 2020’de mutabakata varmış ve 1 Mayıs 2021’de Afganistan’dan büsbütün çekileceği konusunda mutabık kalmıştı. Biden idaresi, 1 Mayıs’tan başlamak üzere 11 Eylül’e kadar büsbütün çekilmiş olacaklarını açıklamıştı. Bu süreçte, ABD’nin süratle çekilmesi, Taliban’ın her gün hakimiyet alanlarını genişletmesi ve son olarak da başşehir Kabil’e girmesi Afganistan’da tansiyonu süratle yükseltti. Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkeden kaçması ile Taliban resmi olarak Afganistan’da iktidarı ele geçirdiğini deklare etti. Tüm bu gelişmeler kapsamında, bölgesel üç büyük güç ve ABD’nin ezeli düşmanları olan Rusya, Çin ve İran’ın ne reaksiyon vereceği merak konusu olmuştu. Hepsi süratli açıklamalarla Taliban ile ilgileri geliştirmek istediklerini ve tanıyacaklarını deklare ettilar.
-Savash beyefendi merhabalar, evvela söyleşi teklifimi kabul ettiğiniz teşekkür ederim. Bize İran İslam İhtilali öncesi İran-Afganistan münasebetlerini epeyce kısa özetleyerek başlar mısınız?
“Merhaba Doğu beyefendi, rica ederim ben de teklifiniz için teşekkür etmek isterim. Sizin de istediğiniz üzere, İran İslam İhtilali öncesi periyot ile kısa bir tarihi transferle başlamak isterim. İran ve Afganistan içindeki resmi münasebetlerin başlangıcı 1919 senelerına dayanıyor. çabucak sonrasındaki süreçte 1921 barış antlaşmasıyla İran ve Afganistan içindeki alakalar devam etmiştir. 1935 yılında kıymetli bir adım olarak iki ülkenin şu an ki mevcut sonları belirlendi. 1965 yılında Afganistan’da Demokratik Halk Partisi’nin kurulmasının süreci var. sonrasındasında 1973’te ki darbe ile monarşiden cumhuriyete geçiş süreci var. 1978-1979 ortası Afganistan’da yaşanan darbeler süreci var. İran içerisindeki Pehlevi periyodundaki idarenin İstek Şah’tan alınıp, oğlu Muhammet İstek Şah’a geçmesi var. Bunlar değerli süreçler. Bu minvaldeki politik değişimler her iki ülkede de iç siyasetin, dış siyasete yansımasına niye olmuştur. Bunları birbirinden ayılamaz hale gelmiştir. Bu etkenler iki ülke içinde belirleyici olmuştur. İran ve Afganistan içindeki münasebetler devir, periyot ideolojik; periyot, periyot ise pragmatik bir bakış açısıyla devam etmiştir. Lakin din, mezhep ve etnik birtakım yakınlıklar iki ülke içinde her vakit değerli etkenler olmuştur.”
-İran İslam İhtilali daha sonrası ABD işgaline kadar olan süreçteki Afganistan ilgilerinden de bahseder misiniz?
“1979 İran İslam İhtilali ile bir arada, İran’ın daha evvelki bölgesel dış siyasetinden keskin ve radikal değişiklikler ortaya çıktı. olağan olarak, İran monarşiden İslam Cumhuriyetine geçtiğinde, bunun Afganistan siyasetini etkilemesi aslında kaçınılmazdı. İslam İhtilali daha sonrasında İran’ın Afganistan siyaseti aslında sabit ve stabil bir çizgide ilerlemedi. Periyot dönem etnik ve mezhebi perspektif ağır bastı. Burada Şii mezhepçiliği ve bilhassa etnik bağlamdaki fay çizgileri belirleyici oldu. kimi vakit de bölgenin ortasında bulunduğu kaideler ve konjonktür gereği daha gerçekçi ve pragmatik siyasetlerin önü açıldı. Sovyetler Birliği’nin bilhassa Afganistan işgalinden daha sonra, yani 1979’dan başlamak üzere; Afganistan Demokratik Cumhuriyeti’nin çöküşü, bu periyot süregelen Afganistan iç savaşının yarattığı şartlar, çabucak sonrasında ki 8 yıllık İran-Irak savaşının Afganistan başta olmak üzere bütün bölgeye tesir etmesi, 1992 ve 1996 içindeki Kabil savaşı, İran ve Suudi Arabistan içindeki bölgesel rekabet ve Afganistan ve hükümet üstündeki tesir ve nüfus uğraşı değerli devirlerdir. örneğin İran-Irak savaşına kıymetle işaret etmek gerekir. Zira, İran-Irak savaşında hududa biriken Afganistanlı mültecilerin, şahsen ihtilal rehberi İmam Humeyni’nin buyruğuyla İran’a girmeleri müsaade verildi. bu vakitte maaş karşılığı, bir kadro kültürel ve mezhebi yakınlıklardan dolayı, İran-Irak savaşına Afganistanlıların katılması sağlandı. Resmi olmamakla bir arada, 2000 üzerinde Afganistan vatandaşı bu savaşta hayatını kaybetti. Öte tarafta Sovyetler Birliği’nin Afganistan işgali, İran’ın batı tarafıyla epeyce büyük bir krizde olduğu periyoda denk geliyor. bu biçimdelikle o devir,
İran Afganistan siyasetini, Sovyetler Birliği’ne olan gereksinimi sebebiyle, Sovyetler Birliği ile bağların bozulmayacağı biçimde belirlendi. Zira batıdan bir dayanak yoktu ve Sovyetler Birliği’ne olan bağımlılık, Afganistan siyasetlerini belirliyordu. Ayrıyeten İran, Afganistan siyasetini, Sovyetler Birliği’nden azamî çıkar elde edebilmek için, bir şantaj aracı olarak kullandı. Sovyetler Birliği’nin Afganistan’dan çekilmesi ile bir arada ise İran’ın Afganistan’da fazlaca aktif ve aksiyonel bir siyaseti başladı. Hem etnik, hem mezhebi, birebir vakitte siyasi nüfusunu arttırma yoluna gitti.
-Sovyetler Birliği’nin işgali daha sonrası nasıl ilerledi bu süreç?
“1996 yılında Taliban gerçeği ortaya çıktı ve iktidara geldi. Taliban’ın iktidara gelmesiyle İran’ın hudut güvenliği, hudutta harekete geçen mezhebi ve etnik fay çizgileri, mülteci akını, insan kaçakçılığı ve uyuşturucu kaçakçılığı üzere epeyce derin sıkıntılar ortaya çıkmaya başladı.1998 yılında Taliban, Mezar-ı Şerif kentini ele geçirdiğinde 8 İranlı diplomatı öldürdü. tıpkı vakitte, İran ve Taliban bağlantıları fazlaca büyük bir kriz eşiğine geldi ve İran bütün doğu sonuna 200 bin asker sevk etti. Ardından Taliban, hudut ırmağını kapatarak İran’ı fazlaca sıkıntı bir durumda bıraktı. 2000 yılına girene kadar da bu kriz devam etti.”
-İran’ın, ABD işgali süresindeki Afganistan/Taliban bağları?
“2001 daha sonrası sürece geldiğimiz vakit işler biraz değişti. 11 Eylül saldırısından daha sonra, İran bir bağlamda Amerika’nın Afganistan’ı işgal etmesine takviye oldu. Zira, Taliban İran’ın hudutlarını her nevi kaçakçılık teşebbüsünde güvensizleştirmişti. Öte taraftan, İran’ın güney bölgelerinde etnik ve mezhepsel çatışmalar başlamıştı. Taliban ise bilhassa Suudi Arabistan’ın tesiriyle İran’ın ortasındaki Sünni ve ayrılıkçı gurupları destekliyordu. Bilhassa, Afganistan’dan kaynaklı mülteci sorunu İran’ın içerisinde epeyce olumsuz yansıyordu. İran içerisinde Afganistanlı mülteci zıtlığı yükseliyordu. daha sonrasında Taliban’ın çöküşüyle birlikte, Afganistan’ın yeni idaresiyle, İran maddi, ekonomik ve ticari ilgiler kurmaya çalıştı. Bir taraftan da Hazara Şiileri ve Tacik nüfusunu kendilerine yakın bakılırsarek, siyasi nüfus yaratma ve tesir alanı büyütme peşindeydi. Lakin bir daha, İran ve ABD içindeki inişli ve çıkışlı seyir, Afganistan içerisindeki siyasetlere yansıdı. Bilhassa, ABD’nin Afganistan’da kalma müddetinin uzaması, İran’ı kaçınılmaz olarak Taliban ile temas kurmaya zorladı. İran’ın, Afganistan siyasetinde esaslı bir değişime sebep oldu. çabucak sonrasında denkleme, radikal örgütler girdi. Bilhassa de IŞİD ile birlikte İran, devrin konjonktürü gereği düşmanı olan Taliban’la bir ortaya geldi. Aslında 2009 yılından itibaren başlayan bir İran-Taliban teması vardı. Fakat 2013 ve 2014’te bu en üst düzeyine çıktı. Son yıllar üzerinden de bilhassa İran İhtilal Muhafızları üzerinden, askeri-ekonomik bir fazlaca işbirliği gelişti İran ve Taliban içinde. bu biçimdelikle İran, Taliban’ı Afganistan içerisinde ABD’ye karşı sert bir baskı aracı haline getirdi. Taliban’ı kullanmaya başladı. Taliban, İran tesiriyle Afganistan içerisinde fazlaca sert hücumlar gerçekleştirdi. Bugün, İran İhtilal Muhafızları, Kudüs Gücü Kumandanı olan General İsmail Gani, o periyot Kasım Süleymani’nin hayatta olduğu periyotta, Kudüs Gücü’nün Afganistan’dan sorumlu kumandanıydı. İran ismine Afganistan’daki operasyonların en faal ismiydi.”
-İran, Taliban’ı açık bir biçimde mi, yoksa kapalı olarak mı destekledi?
“2009’da dünya basınında Taliban ve İran’ın işbirliği yaptığına yönelik birinci haberler basına yansıdı. Bu en evvel kapalı yürütüldü. Fakat uzun bir müddetdir, İran ve Afganistan hiç bir şey saklamadan aleni olarak askeri ve ekonomik işbirliği içerisindeler. Saklı olarak başlayıp, aleni olarak epeyce uzun müddettir devam eden bir bağlantı kelam konusu. Taliban’a dayanak, İran devletinin bir siyaseti haline geldi. ABD’nin, İran’a karşı uyguladığı ambargonun bir sebeplerinden biri de Taliban’a dayanak vermesiydi.
Son devir İran idaresi Afganistan’ın son cumhurbaşkanı olan Eşref Kani’yi ABD’nin bölgede kalmasını istediği için bir kukla olarak görüyordu. Eşref Kani’nin 2014 yılında cumhurbaşkanı seçilmesinden daha sonrasında ABD’nin Afganistan’da kalmasını 10 yıl uzatan meşhur stratejik iştirak antlaşmasını imzaladığı için aslına bakarsanız tepkiliydi. Bundan dolayı da İran’ın Eşref Kani’nin koltuğu bırakıp gitmesinden mutlu olduğu konusunda hiç bir kuşku yok. Yani Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinde şu an İran’ın bir itirazı yok. İran, Taliban ile aslına bakarsan masadaydı. Fakat İran ve Taliban ilgilerinin taktiksel bağlamda geliştiğini incelediğimizde bu münasebetin hayli kırılgan olduğunu gözden kaçırmamamız gerekiyor. Taliban’ın İran’a hudut güvenliği sağlamak, İran’ın içerisindeki etnik ve ayrılıkçı kümelere takviye vermemek, hudut geçişlerini denetim altında tutarak göçmen akınını önlemek, Şii nüfusunun emniyetini Afganistan içerisinde sağlamak üzere kimi taahhütlerde bulunduğu fazlaca açık. İran ve Taliban bağlarının bundan daha sonraki seyrini de, Taliban’ın bu taahhütleri ne kadar hayata geçireceği ve uygulayacağı belirleyecek.“
-Afganistan/Taliban gelişmeleri, İran-Türkiye ilgilerini nasıl tesirler? Türkiye’nin NATO kapsamında Afganistan’da bakılırsav almak istemesini İran nasıl karşılıyor?
“İran ve Türkiye orta doğu da birbirleriyle menfaat çatışmaları yüksek olan ülkelerdir. Bilhassa İran’ın, Afganistan kapsamında 12 yıllık bir Taliban yatırımı var. Yani Taliban’a, Türkiye’den epeyce daha fazla bir süre evvel takviye vermiş, artık de o takviyenin meyvelerini toplamak istiyor. Bu noktada Türkiye’nin Kabil’de bir bakılırsav gücü olarak kalması ve havalimanını denetim etmesi İran’ın asla istemeyeceği ve engellemeye çalışacağı bir olgu.
Afganistan içerisindeki güç istikrarında Türkiye’nin güç ve nüfusunun artması, İran’ın güç ve nüfusunun düşmesi manası gelir. Birebir biçimde tam aksisi de geçerlidir. Yani İran asla kuvvetli bir Türkiye varlığının Afganistan’ın bundan daha sonraki geleceğinde kelam sahibi olmasını istemeyecektir.
-İran’ın, Afganistanlı göçündeki siyaseti ve Türkiye ile içindeki göç sorunu ne noktada?
“Özellikle mülteci sorunu İran’ın en kıymetli başlıklarından biri. Zira İran’ın içerisinde hayli uzun yıllardır süregelen önemli bir Afganistanlı mülteci sorunu var. Hatta Sovyetler Birliği işgalinden beridir var. Resmi datalara nazaran İran’da 3-4 milyon Afganistanlı mülteci bulunduğu söyleniyor. İran da 2017 yılında yapılan nüfus sayımına bakılırsa nüfusun %2’si Afganistanlı mültecilerden oluşuyor. Günümüzde bu oranın daha da arttığı kesin. BM raporlarına nazaran İran’da yaşayan Afganistanlılar yüklü olarak Hazara Şiilerinden oluşuyor, geri kalanı ise Tacik, Özbek ve Peştunlardan oluşuyor. İran göç yönetiminin 2018 yılındaki datalarına nazaran İran’da yaşayan Afganistanlıların %70’i Şiilerden, %30’u Sünnilerden oluşuyor. Afganistanlı mülteciler tüm İran iş piyasasının %10’unda etkin durumdalar. Yani İran’da kıymetli bir Afganistanlı mülteci sorunu kelam konusu. Öte tarafta İran’da temel hak ve özgürlüklere sahip olmayan, ikinci sınıf insan muamelesi goren, ekonomik ve insani olarak fazlaca sıkıntı koşullarda olan Afganistanlılarda bir daha göç yollarına düşüyorlar. Yani batıya hakikat gelmeyi tercih ediyorlar. Şu an ki konjonktürde, Afganistan’da bulunan Şii Hazaralar, Taliban’ın İran idaresine verdiği can güveliğine de prestij etmiyorlar. Hazaraların İran’a hakikat göçü devam ediyor. İran son bu gelişmelerden daha sonra Afganistan hududunda olan bölgesinde iki ayda tedbirler aldığını geçişleri engelleyeceğini ve sonları kapatacağını söylüyor. Fakat, İran ve Afganistan içindeki hudut çizgisi bölgedeki insanların aşiretler üzerinden bağlarının olması, etnik ve mezhebi bağlarının bulunması, insani boyutu bölgedeki yasa dışı geçişleri kolaylaştırıyor. Bunun haricinde,
İran, Afganistanlıların öteki ülkelere gitmelerini istiyor. Bundan dolayı da gayesi Avrupa olan göçmenlerin Türkiye’ye gerçek gitmeleri için takviye sağlıyor. İran mültecileri bilhassa Türkiye’ye hakikat kasıtlı bir biçimde sürüyor. Yoksa, mültecilerin İran’ın içerisinde 2500 km yol kat edip, hiçbir güvenlik noktasına takılmadan Türkiye sonuna gelebilmeleri imkansız. İran, Türkiye’nin AB’ye karşı kullandığı mülteci kartını yıllar içerisinde; devir, periyot Türkiye olan münasebetlerin seyri ve bölgesel menfaatleri bağlamında, her vakit Türkiye’ye karşı kullanmıştır. Türkiye’nin İran ile Afganistan içerisindeki menfaatlerinin çakışması halinde, ilerleyen vakit içinderda İran’dan Türkiye’ye, sonlarına yönelik Afganistanlı mülteci akını daha da artacaktır. Yani İran’ın, Türkiye’nin Afganistan’da ki güç ve nüfus uğraşını tesirleri, o bölgedeki mülteci akınının seyrini etkileyecek. Mülteci sorunu üzerinden aslında İran ve Türkiye bağlarında negatif bağlamda ve manada kırılgan bir devir yaşanma ihtimali şu an çok yüksek.
-ABD yeni dostu Taliban’ı İran’a karşı kullanmak ister mi sizce? Kimi uzmanların ‘ABD, Afganistan’dan çıkıp, Taliban’ı dünya nezdinde yasallaştırıp, Taliban’ı Rusya, Çin ve İran’a bela ederek o bölgeyi istikrarsızlaştırmak istiyor’ üzere bir fikir birliği var. Ne düşünüyorsunuz bu mevzuda?
“Öncelikle Taliban’ın; Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye ve İran üzere ülkelerden ve hatta körfez ülkelerinden de dayanak aldığı bir noktada, ABD’nin bırakıp kaçtığı bir ortamda, ABD ile ne derece bir dostluk kurabileceği başlı başına bir muamma. İran, Taliban’ı senelerca ABD’ye karşı Afganistan’ı istikrarsızlaştırmak için esasen kullandı. Bugünden bakıldığında ABD’nin Taliban’ı İran’a karşı kullanabilmesi pek mümkün gözükmüyor. Zira İran ve Taliban’ın diplomatik askeri ve ekonomik iş birliği kelam konusu.
Afganistan içerisindeki bütün ittifak istikrarları epeyce kırılgan, konjonktürel ve her an değişebilir. Taliban, görünürde Hindistan, Rusya, Çin, İran ve Türkiye üzere ülkelerle bir yakın temas içerisinde. Bir meşruiyet alanı açmaya çalışırken, bu ülkelere taahhütler veriyor. esasen bu taahhütler yerine gelmezse, ABD’nin istediği olur ve Taliban bu ülkelerin başına bir stratejik bela olarak sarılabilir. Yani bu içi boş bir telaffuz değil. Bunun bir durumu kelam konusu. Şayet İran bağlamından bakarsak, Taliban İran’a verdiği kelamları yerine getirmezse ve İran-Taliban münasebetleri bozulursa, ABD’nin Taliban’ı kullanma üzere yeni ittifakları şekillendirmesi mümkün olabilir.
Taliban ve İran mezhepsel olarak bir birine karşıt noktadalar. İran bilhassa sorunlu fay çizgilerinin içerdiği güney hududunda radikal bir Sünni radikal devletini asla istemez. 2009’dan bu yana bir epeyce taktiksel menfaat çerçevesinde Taliban’la işbirliği yaptı. Ortak düşman olan ABD, artık Afganistan’dan çıktı. Bugüne kadar yapılan o taktik ve menfaatler diğer bir boyuta evirildi. Artık birtakım siyasetleri gözden geçirmek isteyebilirler. Taliban’ın bölgede nasıl bir siyaset izleyeceği, başka bölümleri ne derece yeni idare sürecine dahil edeceği, içerideki insani dramı ne derece denetim edeceği, verdiği taahhütleri ne derece yerine getireceği, İran dahil bölgedeki etkin rol almaya çalışan başka ülkelerle olan ilgileri belirleyecek…”
-İran muhalefeti, hükümetin Afganistan/Taliban siyasetini nasıl pahalandırıyor?
“Başta da söylemiş olduğim üzere, İran’ın 12 yıldır Taliban’a karşı politik değişiklik içerisinde olduğunu ve takviye verdiğini anlattık. İran devlet yetkilileri ve başta yeni seçilen cumhurbaşkanı İbrahim Reisi olmak üzere, Taliban’ın iktidarı ele geçirmesini ABD’ye karşı bir zafer olarak nitelendiriyor. Verdikleri bildirileri olumlu olarak karşılıyorlar. Bu durumu kalıcı bir barış için bir fırsat olarak kullanılması gerektiğini söylüyorlar. İran’ın üst seviye kumandanları da dahil -ki yıllardır ihtilal muhafızları üzerinden bir alaka var- askerler şu an İran askeri bürokrasi teşkilatları ile birebir fikirdeler. Yani İran’ın şu ana ki müesses nizamı Taliban’ın iktidara gelmesinden şad. Zira 12 yıldır Taliban’a yatırım yapıyorlar. İran’ın içerisinde yaşayan Taliban aykırısı Afganistanlıların hareketleri bile sert polis müdahalesiyle karşılaşıyor. Tolere etmiyorlar yani. Bu kadar net bir Taliban takviyesi var.
Fakat İran muhalefeti dediğimiz vakit, bu muhalefet homojen ve bütünlüklü bir yapı değildir. İran’ın içerisinde ölçülü reformistlerin kıymetli isimlerinden şimdiye kadar Taliban’ın iktidara gelmesine karşı manalı bir itiraz yükselmiş değil. Kimi sol ve sosyalist çevrelerden itirazlar var, fakat bunlar pek aktif ve tesirli değiller. Öte taraftan İran muhalefetine bakarken, diasporada olan muhalefet ayağını gözden kaçırmamamız gerekiyor. İran diasporasında genel olarak rejime karşı olan bir çizgi var. İran’ın şu anki dini rejimiyle Taliban’ı tıpkı kefeye koyup, bölge için büyük bir tehlikenin varlığını seziyorlar. Yani İran’ın diasporadaki muhalefeti Taliban’a net bir biçimde karşı. Bilhassa Afganistan’daki bayan ve kız çocuklarının geleceğiyle ilgili epeyce değerli tasa ve kampanyalar var. Tüm dünyaya duyurmaya çalışıyorlar. Özetle muhalefet bağlamında homojen bir reaksiyon var diyemeyiz.”
-İran İslam İhtilali ile Taliban’ın iktidarı ele geçirme süreci ne kadar benzeşiyor? Taliban, İran üzere bir devlet mi kurmak istiyor? Taliban, ‘entelektüel’ bir devlet kurmak ister mi?
“İran İslam İhtilali ile Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin süreci bir birinden epey farklı süreçler. İran ihtilal hareketinde yalnızca İslami hareket yoktu. O periyot solcular, demokratlar, komünistler, sosyalistler ve İran’daki fazlaca geniş bir siyasi hareket ihtilale dayanak verdi. Lakin Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinde, Afganistan’da bu biçimde geniş bir siyasi dayanak kelam konusu değil, tersine bölünme kelam konusu. Fakat bir noktada benzerlik kelam konusu. İran’da ihtilalin birinci başlarında, İslamcılar hayli ölçülü ve olumlu iletilerle, bilhassa bayanlar başta olmak üzere her kısmın rahatlaması üzerine bildiriler veriyorlardı. Lakin güçlendikten daha sonra, tüm muhalefeti kendilerine dayanak verenleri de kanlı bir halde bastırdılar. O özgürlük tanımlarının hiçbirini yerine getirmediler.
Bugün Taliban da 20 yıl evvelki Taliban değiliz iletisiyle bilhassa dünya kamuoyuna yönelik, bayanlara dair daha ölçülü olacağını söylüyor. Lakin burka giymediği için sokakta infaz edilen bayanların ayrıntıları geliyor. Bu bilgiler sağlam ve teyitli bilgiler bu ortada. Öte taraftan, Taliban’ın kendisi homojen bir yapı değil. Taliban’ın üst seviye idare takımı, yumuşak bir telaffuz gerçekleştirse de bunun Taliban’ın o okuma-yazma bilmeyen alandaki, eli silahlı militanlarında ne kadar karşılık bulacağı değerli. Taliban, içerisinde bir hayli kanatları olan, birbirinden farklı, homojen bir yapıyı içermeyen kanatlardan oluşuyor. Afganistan’dan Pakistan’a varıncaya kadar, evvel mücahit olgusuyla başlayıp, medrese eğitimleriyle devam eden ve Taliban’a evirilen bu sürecin, gelişim seyri ortada. Şu an Taliban’ın, yalnızca %42 okuma-yazma oranı olan bir Afganistan’da, entelektüel bir idare oluşturma uğraşı olduğunu düşünmüyorum. aslına bakarsanız bu Taliban’ın var bulunmasına karşıt bir durum.“
-IŞİD’in ‘İslam Devleti Horasan Vilayeti’ olarak geçen bölgesel kanadının, Taliban iktidarında büyüyeceği düşünülüyor kimi kaynaklarda, İran bu hususta ne düşünüyor?
“esasen İran ve Taliban’ın birbirine ilerleyen senelerda yaklaşmasının en kıymetli niçini IŞİD varlığıydı. IŞİD’in Afganistan içerisinden İran topraklarını tehdit etmesiydi. Yani Taliban ve IŞİD, İran tesiriyle karşı karşıya gelmişlerdi. Lakin yeni konjonktür, yeni tertip ve orta çıkan yeni istikrar, büsbütün Taliban’ın bundan daha sonraki taahhütlerini ne kadar yerine getireceğiyle ilgilidir.
Taliban sözcüsü Zabihullah Mücahid yaptığı birinci basın toplantısında ‘Afganistan topraklarının, öbür ülkelere tehdit ögesi oluşturacak örgütlerin yuvası olmayacağını taahhüt ediyoruz’ dedi.
Bu ne demek? İran’a bir garanti demek. Bunun ne kadar gerçekleştireceğini görmek gerekiyor. Şu an bunu öngörmek mümkün değil. Dediğim üzere bu ilgiler epey kırılgan.”
-Savash beyefendi, verdiğiniz bilgiler, ayırdığınız vakit için teşekkür ederim. Yeterli çalışmalar dilerim.
Sağ olun Doğu beyefendi, güzel çalışmalar dilerim, görüşmek üzere…
ABD idaresi, Taliban ile 29 Şubat 2020’de mutabakata varmış ve 1 Mayıs 2021’de Afganistan’dan büsbütün çekileceği konusunda mutabık kalmıştı. Biden idaresi, 1 Mayıs’tan başlamak üzere 11 Eylül’e kadar büsbütün çekilmiş olacaklarını açıklamıştı. Bu süreçte, ABD’nin süratle çekilmesi, Taliban’ın her gün hakimiyet alanlarını genişletmesi ve son olarak da başşehir Kabil’e girmesi Afganistan’da tansiyonu süratle yükseltti. Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkeden kaçması ile Taliban resmi olarak Afganistan’da iktidarı ele geçirdiğini deklare etti. Tüm bu gelişmeler kapsamında, bölgesel üç büyük güç ve ABD’nin ezeli düşmanları olan Rusya, Çin ve İran’ın ne reaksiyon vereceği merak konusu olmuştu. Hepsi süratli açıklamalarla Taliban ile ilgileri geliştirmek istediklerini ve tanıyacaklarını deklare ettilar.
-Savash beyefendi merhabalar, evvela söyleşi teklifimi kabul ettiğiniz teşekkür ederim. Bize İran İslam İhtilali öncesi İran-Afganistan münasebetlerini epeyce kısa özetleyerek başlar mısınız?
“Merhaba Doğu beyefendi, rica ederim ben de teklifiniz için teşekkür etmek isterim. Sizin de istediğiniz üzere, İran İslam İhtilali öncesi periyot ile kısa bir tarihi transferle başlamak isterim. İran ve Afganistan içindeki resmi münasebetlerin başlangıcı 1919 senelerına dayanıyor. çabucak sonrasındaki süreçte 1921 barış antlaşmasıyla İran ve Afganistan içindeki alakalar devam etmiştir. 1935 yılında kıymetli bir adım olarak iki ülkenin şu an ki mevcut sonları belirlendi. 1965 yılında Afganistan’da Demokratik Halk Partisi’nin kurulmasının süreci var. sonrasındasında 1973’te ki darbe ile monarşiden cumhuriyete geçiş süreci var. 1978-1979 ortası Afganistan’da yaşanan darbeler süreci var. İran içerisindeki Pehlevi periyodundaki idarenin İstek Şah’tan alınıp, oğlu Muhammet İstek Şah’a geçmesi var. Bunlar değerli süreçler. Bu minvaldeki politik değişimler her iki ülkede de iç siyasetin, dış siyasete yansımasına niye olmuştur. Bunları birbirinden ayılamaz hale gelmiştir. Bu etkenler iki ülke içinde belirleyici olmuştur. İran ve Afganistan içindeki münasebetler devir, periyot ideolojik; periyot, periyot ise pragmatik bir bakış açısıyla devam etmiştir. Lakin din, mezhep ve etnik birtakım yakınlıklar iki ülke içinde her vakit değerli etkenler olmuştur.”
-İran İslam İhtilali daha sonrası ABD işgaline kadar olan süreçteki Afganistan ilgilerinden de bahseder misiniz?
“1979 İran İslam İhtilali ile bir arada, İran’ın daha evvelki bölgesel dış siyasetinden keskin ve radikal değişiklikler ortaya çıktı. olağan olarak, İran monarşiden İslam Cumhuriyetine geçtiğinde, bunun Afganistan siyasetini etkilemesi aslında kaçınılmazdı. İslam İhtilali daha sonrasında İran’ın Afganistan siyaseti aslında sabit ve stabil bir çizgide ilerlemedi. Periyot dönem etnik ve mezhebi perspektif ağır bastı. Burada Şii mezhepçiliği ve bilhassa etnik bağlamdaki fay çizgileri belirleyici oldu. kimi vakit de bölgenin ortasında bulunduğu kaideler ve konjonktür gereği daha gerçekçi ve pragmatik siyasetlerin önü açıldı. Sovyetler Birliği’nin bilhassa Afganistan işgalinden daha sonra, yani 1979’dan başlamak üzere; Afganistan Demokratik Cumhuriyeti’nin çöküşü, bu periyot süregelen Afganistan iç savaşının yarattığı şartlar, çabucak sonrasında ki 8 yıllık İran-Irak savaşının Afganistan başta olmak üzere bütün bölgeye tesir etmesi, 1992 ve 1996 içindeki Kabil savaşı, İran ve Suudi Arabistan içindeki bölgesel rekabet ve Afganistan ve hükümet üstündeki tesir ve nüfus uğraşı değerli devirlerdir. örneğin İran-Irak savaşına kıymetle işaret etmek gerekir. Zira, İran-Irak savaşında hududa biriken Afganistanlı mültecilerin, şahsen ihtilal rehberi İmam Humeyni’nin buyruğuyla İran’a girmeleri müsaade verildi. bu vakitte maaş karşılığı, bir kadro kültürel ve mezhebi yakınlıklardan dolayı, İran-Irak savaşına Afganistanlıların katılması sağlandı. Resmi olmamakla bir arada, 2000 üzerinde Afganistan vatandaşı bu savaşta hayatını kaybetti. Öte tarafta Sovyetler Birliği’nin Afganistan işgali, İran’ın batı tarafıyla epeyce büyük bir krizde olduğu periyoda denk geliyor. bu biçimdelikle o devir,
İran Afganistan siyasetini, Sovyetler Birliği’ne olan gereksinimi sebebiyle, Sovyetler Birliği ile bağların bozulmayacağı biçimde belirlendi. Zira batıdan bir dayanak yoktu ve Sovyetler Birliği’ne olan bağımlılık, Afganistan siyasetlerini belirliyordu. Ayrıyeten İran, Afganistan siyasetini, Sovyetler Birliği’nden azamî çıkar elde edebilmek için, bir şantaj aracı olarak kullandı. Sovyetler Birliği’nin Afganistan’dan çekilmesi ile bir arada ise İran’ın Afganistan’da fazlaca aktif ve aksiyonel bir siyaseti başladı. Hem etnik, hem mezhebi, birebir vakitte siyasi nüfusunu arttırma yoluna gitti.
-Sovyetler Birliği’nin işgali daha sonrası nasıl ilerledi bu süreç?
“1996 yılında Taliban gerçeği ortaya çıktı ve iktidara geldi. Taliban’ın iktidara gelmesiyle İran’ın hudut güvenliği, hudutta harekete geçen mezhebi ve etnik fay çizgileri, mülteci akını, insan kaçakçılığı ve uyuşturucu kaçakçılığı üzere epeyce derin sıkıntılar ortaya çıkmaya başladı.1998 yılında Taliban, Mezar-ı Şerif kentini ele geçirdiğinde 8 İranlı diplomatı öldürdü. tıpkı vakitte, İran ve Taliban bağlantıları fazlaca büyük bir kriz eşiğine geldi ve İran bütün doğu sonuna 200 bin asker sevk etti. Ardından Taliban, hudut ırmağını kapatarak İran’ı fazlaca sıkıntı bir durumda bıraktı. 2000 yılına girene kadar da bu kriz devam etti.”
-İran’ın, ABD işgali süresindeki Afganistan/Taliban bağları?
“2001 daha sonrası sürece geldiğimiz vakit işler biraz değişti. 11 Eylül saldırısından daha sonra, İran bir bağlamda Amerika’nın Afganistan’ı işgal etmesine takviye oldu. Zira, Taliban İran’ın hudutlarını her nevi kaçakçılık teşebbüsünde güvensizleştirmişti. Öte taraftan, İran’ın güney bölgelerinde etnik ve mezhepsel çatışmalar başlamıştı. Taliban ise bilhassa Suudi Arabistan’ın tesiriyle İran’ın ortasındaki Sünni ve ayrılıkçı gurupları destekliyordu. Bilhassa, Afganistan’dan kaynaklı mülteci sorunu İran’ın içerisinde epeyce olumsuz yansıyordu. İran içerisinde Afganistanlı mülteci zıtlığı yükseliyordu. daha sonrasında Taliban’ın çöküşüyle birlikte, Afganistan’ın yeni idaresiyle, İran maddi, ekonomik ve ticari ilgiler kurmaya çalıştı. Bir taraftan da Hazara Şiileri ve Tacik nüfusunu kendilerine yakın bakılırsarek, siyasi nüfus yaratma ve tesir alanı büyütme peşindeydi. Lakin bir daha, İran ve ABD içindeki inişli ve çıkışlı seyir, Afganistan içerisindeki siyasetlere yansıdı. Bilhassa, ABD’nin Afganistan’da kalma müddetinin uzaması, İran’ı kaçınılmaz olarak Taliban ile temas kurmaya zorladı. İran’ın, Afganistan siyasetinde esaslı bir değişime sebep oldu. çabucak sonrasında denkleme, radikal örgütler girdi. Bilhassa de IŞİD ile birlikte İran, devrin konjonktürü gereği düşmanı olan Taliban’la bir ortaya geldi. Aslında 2009 yılından itibaren başlayan bir İran-Taliban teması vardı. Fakat 2013 ve 2014’te bu en üst düzeyine çıktı. Son yıllar üzerinden de bilhassa İran İhtilal Muhafızları üzerinden, askeri-ekonomik bir fazlaca işbirliği gelişti İran ve Taliban içinde. bu biçimdelikle İran, Taliban’ı Afganistan içerisinde ABD’ye karşı sert bir baskı aracı haline getirdi. Taliban’ı kullanmaya başladı. Taliban, İran tesiriyle Afganistan içerisinde fazlaca sert hücumlar gerçekleştirdi. Bugün, İran İhtilal Muhafızları, Kudüs Gücü Kumandanı olan General İsmail Gani, o periyot Kasım Süleymani’nin hayatta olduğu periyotta, Kudüs Gücü’nün Afganistan’dan sorumlu kumandanıydı. İran ismine Afganistan’daki operasyonların en faal ismiydi.”
-İran, Taliban’ı açık bir biçimde mi, yoksa kapalı olarak mı destekledi?
“2009’da dünya basınında Taliban ve İran’ın işbirliği yaptığına yönelik birinci haberler basına yansıdı. Bu en evvel kapalı yürütüldü. Fakat uzun bir müddetdir, İran ve Afganistan hiç bir şey saklamadan aleni olarak askeri ve ekonomik işbirliği içerisindeler. Saklı olarak başlayıp, aleni olarak epeyce uzun müddettir devam eden bir bağlantı kelam konusu. Taliban’a dayanak, İran devletinin bir siyaseti haline geldi. ABD’nin, İran’a karşı uyguladığı ambargonun bir sebeplerinden biri de Taliban’a dayanak vermesiydi.
Son devir İran idaresi Afganistan’ın son cumhurbaşkanı olan Eşref Kani’yi ABD’nin bölgede kalmasını istediği için bir kukla olarak görüyordu. Eşref Kani’nin 2014 yılında cumhurbaşkanı seçilmesinden daha sonrasında ABD’nin Afganistan’da kalmasını 10 yıl uzatan meşhur stratejik iştirak antlaşmasını imzaladığı için aslına bakarsanız tepkiliydi. Bundan dolayı da İran’ın Eşref Kani’nin koltuğu bırakıp gitmesinden mutlu olduğu konusunda hiç bir kuşku yok. Yani Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinde şu an İran’ın bir itirazı yok. İran, Taliban ile aslına bakarsan masadaydı. Fakat İran ve Taliban ilgilerinin taktiksel bağlamda geliştiğini incelediğimizde bu münasebetin hayli kırılgan olduğunu gözden kaçırmamamız gerekiyor. Taliban’ın İran’a hudut güvenliği sağlamak, İran’ın içerisindeki etnik ve ayrılıkçı kümelere takviye vermemek, hudut geçişlerini denetim altında tutarak göçmen akınını önlemek, Şii nüfusunun emniyetini Afganistan içerisinde sağlamak üzere kimi taahhütlerde bulunduğu fazlaca açık. İran ve Taliban bağlarının bundan daha sonraki seyrini de, Taliban’ın bu taahhütleri ne kadar hayata geçireceği ve uygulayacağı belirleyecek.“
-Afganistan/Taliban gelişmeleri, İran-Türkiye ilgilerini nasıl tesirler? Türkiye’nin NATO kapsamında Afganistan’da bakılırsav almak istemesini İran nasıl karşılıyor?
“İran ve Türkiye orta doğu da birbirleriyle menfaat çatışmaları yüksek olan ülkelerdir. Bilhassa İran’ın, Afganistan kapsamında 12 yıllık bir Taliban yatırımı var. Yani Taliban’a, Türkiye’den epeyce daha fazla bir süre evvel takviye vermiş, artık de o takviyenin meyvelerini toplamak istiyor. Bu noktada Türkiye’nin Kabil’de bir bakılırsav gücü olarak kalması ve havalimanını denetim etmesi İran’ın asla istemeyeceği ve engellemeye çalışacağı bir olgu.
Afganistan içerisindeki güç istikrarında Türkiye’nin güç ve nüfusunun artması, İran’ın güç ve nüfusunun düşmesi manası gelir. Birebir biçimde tam aksisi de geçerlidir. Yani İran asla kuvvetli bir Türkiye varlığının Afganistan’ın bundan daha sonraki geleceğinde kelam sahibi olmasını istemeyecektir.
-İran’ın, Afganistanlı göçündeki siyaseti ve Türkiye ile içindeki göç sorunu ne noktada?
“Özellikle mülteci sorunu İran’ın en kıymetli başlıklarından biri. Zira İran’ın içerisinde hayli uzun yıllardır süregelen önemli bir Afganistanlı mülteci sorunu var. Hatta Sovyetler Birliği işgalinden beridir var. Resmi datalara nazaran İran’da 3-4 milyon Afganistanlı mülteci bulunduğu söyleniyor. İran da 2017 yılında yapılan nüfus sayımına bakılırsa nüfusun %2’si Afganistanlı mültecilerden oluşuyor. Günümüzde bu oranın daha da arttığı kesin. BM raporlarına nazaran İran’da yaşayan Afganistanlılar yüklü olarak Hazara Şiilerinden oluşuyor, geri kalanı ise Tacik, Özbek ve Peştunlardan oluşuyor. İran göç yönetiminin 2018 yılındaki datalarına nazaran İran’da yaşayan Afganistanlıların %70’i Şiilerden, %30’u Sünnilerden oluşuyor. Afganistanlı mülteciler tüm İran iş piyasasının %10’unda etkin durumdalar. Yani İran’da kıymetli bir Afganistanlı mülteci sorunu kelam konusu. Öte tarafta İran’da temel hak ve özgürlüklere sahip olmayan, ikinci sınıf insan muamelesi goren, ekonomik ve insani olarak fazlaca sıkıntı koşullarda olan Afganistanlılarda bir daha göç yollarına düşüyorlar. Yani batıya hakikat gelmeyi tercih ediyorlar. Şu an ki konjonktürde, Afganistan’da bulunan Şii Hazaralar, Taliban’ın İran idaresine verdiği can güveliğine de prestij etmiyorlar. Hazaraların İran’a hakikat göçü devam ediyor. İran son bu gelişmelerden daha sonra Afganistan hududunda olan bölgesinde iki ayda tedbirler aldığını geçişleri engelleyeceğini ve sonları kapatacağını söylüyor. Fakat, İran ve Afganistan içindeki hudut çizgisi bölgedeki insanların aşiretler üzerinden bağlarının olması, etnik ve mezhebi bağlarının bulunması, insani boyutu bölgedeki yasa dışı geçişleri kolaylaştırıyor. Bunun haricinde,
İran, Afganistanlıların öteki ülkelere gitmelerini istiyor. Bundan dolayı da gayesi Avrupa olan göçmenlerin Türkiye’ye gerçek gitmeleri için takviye sağlıyor. İran mültecileri bilhassa Türkiye’ye hakikat kasıtlı bir biçimde sürüyor. Yoksa, mültecilerin İran’ın içerisinde 2500 km yol kat edip, hiçbir güvenlik noktasına takılmadan Türkiye sonuna gelebilmeleri imkansız. İran, Türkiye’nin AB’ye karşı kullandığı mülteci kartını yıllar içerisinde; devir, periyot Türkiye olan münasebetlerin seyri ve bölgesel menfaatleri bağlamında, her vakit Türkiye’ye karşı kullanmıştır. Türkiye’nin İran ile Afganistan içerisindeki menfaatlerinin çakışması halinde, ilerleyen vakit içinderda İran’dan Türkiye’ye, sonlarına yönelik Afganistanlı mülteci akını daha da artacaktır. Yani İran’ın, Türkiye’nin Afganistan’da ki güç ve nüfus uğraşını tesirleri, o bölgedeki mülteci akınının seyrini etkileyecek. Mülteci sorunu üzerinden aslında İran ve Türkiye bağlarında negatif bağlamda ve manada kırılgan bir devir yaşanma ihtimali şu an çok yüksek.
-ABD yeni dostu Taliban’ı İran’a karşı kullanmak ister mi sizce? Kimi uzmanların ‘ABD, Afganistan’dan çıkıp, Taliban’ı dünya nezdinde yasallaştırıp, Taliban’ı Rusya, Çin ve İran’a bela ederek o bölgeyi istikrarsızlaştırmak istiyor’ üzere bir fikir birliği var. Ne düşünüyorsunuz bu mevzuda?
“Öncelikle Taliban’ın; Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye ve İran üzere ülkelerden ve hatta körfez ülkelerinden de dayanak aldığı bir noktada, ABD’nin bırakıp kaçtığı bir ortamda, ABD ile ne derece bir dostluk kurabileceği başlı başına bir muamma. İran, Taliban’ı senelerca ABD’ye karşı Afganistan’ı istikrarsızlaştırmak için esasen kullandı. Bugünden bakıldığında ABD’nin Taliban’ı İran’a karşı kullanabilmesi pek mümkün gözükmüyor. Zira İran ve Taliban’ın diplomatik askeri ve ekonomik iş birliği kelam konusu.
Afganistan içerisindeki bütün ittifak istikrarları epeyce kırılgan, konjonktürel ve her an değişebilir. Taliban, görünürde Hindistan, Rusya, Çin, İran ve Türkiye üzere ülkelerle bir yakın temas içerisinde. Bir meşruiyet alanı açmaya çalışırken, bu ülkelere taahhütler veriyor. esasen bu taahhütler yerine gelmezse, ABD’nin istediği olur ve Taliban bu ülkelerin başına bir stratejik bela olarak sarılabilir. Yani bu içi boş bir telaffuz değil. Bunun bir durumu kelam konusu. Şayet İran bağlamından bakarsak, Taliban İran’a verdiği kelamları yerine getirmezse ve İran-Taliban münasebetleri bozulursa, ABD’nin Taliban’ı kullanma üzere yeni ittifakları şekillendirmesi mümkün olabilir.
Taliban ve İran mezhepsel olarak bir birine karşıt noktadalar. İran bilhassa sorunlu fay çizgilerinin içerdiği güney hududunda radikal bir Sünni radikal devletini asla istemez. 2009’dan bu yana bir epeyce taktiksel menfaat çerçevesinde Taliban’la işbirliği yaptı. Ortak düşman olan ABD, artık Afganistan’dan çıktı. Bugüne kadar yapılan o taktik ve menfaatler diğer bir boyuta evirildi. Artık birtakım siyasetleri gözden geçirmek isteyebilirler. Taliban’ın bölgede nasıl bir siyaset izleyeceği, başka bölümleri ne derece yeni idare sürecine dahil edeceği, içerideki insani dramı ne derece denetim edeceği, verdiği taahhütleri ne derece yerine getireceği, İran dahil bölgedeki etkin rol almaya çalışan başka ülkelerle olan ilgileri belirleyecek…”
-İran muhalefeti, hükümetin Afganistan/Taliban siyasetini nasıl pahalandırıyor?
“Başta da söylemiş olduğim üzere, İran’ın 12 yıldır Taliban’a karşı politik değişiklik içerisinde olduğunu ve takviye verdiğini anlattık. İran devlet yetkilileri ve başta yeni seçilen cumhurbaşkanı İbrahim Reisi olmak üzere, Taliban’ın iktidarı ele geçirmesini ABD’ye karşı bir zafer olarak nitelendiriyor. Verdikleri bildirileri olumlu olarak karşılıyorlar. Bu durumu kalıcı bir barış için bir fırsat olarak kullanılması gerektiğini söylüyorlar. İran’ın üst seviye kumandanları da dahil -ki yıllardır ihtilal muhafızları üzerinden bir alaka var- askerler şu an İran askeri bürokrasi teşkilatları ile birebir fikirdeler. Yani İran’ın şu ana ki müesses nizamı Taliban’ın iktidara gelmesinden şad. Zira 12 yıldır Taliban’a yatırım yapıyorlar. İran’ın içerisinde yaşayan Taliban aykırısı Afganistanlıların hareketleri bile sert polis müdahalesiyle karşılaşıyor. Tolere etmiyorlar yani. Bu kadar net bir Taliban takviyesi var.
Fakat İran muhalefeti dediğimiz vakit, bu muhalefet homojen ve bütünlüklü bir yapı değildir. İran’ın içerisinde ölçülü reformistlerin kıymetli isimlerinden şimdiye kadar Taliban’ın iktidara gelmesine karşı manalı bir itiraz yükselmiş değil. Kimi sol ve sosyalist çevrelerden itirazlar var, fakat bunlar pek aktif ve tesirli değiller. Öte taraftan İran muhalefetine bakarken, diasporada olan muhalefet ayağını gözden kaçırmamamız gerekiyor. İran diasporasında genel olarak rejime karşı olan bir çizgi var. İran’ın şu anki dini rejimiyle Taliban’ı tıpkı kefeye koyup, bölge için büyük bir tehlikenin varlığını seziyorlar. Yani İran’ın diasporadaki muhalefeti Taliban’a net bir biçimde karşı. Bilhassa Afganistan’daki bayan ve kız çocuklarının geleceğiyle ilgili epeyce değerli tasa ve kampanyalar var. Tüm dünyaya duyurmaya çalışıyorlar. Özetle muhalefet bağlamında homojen bir reaksiyon var diyemeyiz.”
-İran İslam İhtilali ile Taliban’ın iktidarı ele geçirme süreci ne kadar benzeşiyor? Taliban, İran üzere bir devlet mi kurmak istiyor? Taliban, ‘entelektüel’ bir devlet kurmak ister mi?
“İran İslam İhtilali ile Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin süreci bir birinden epey farklı süreçler. İran ihtilal hareketinde yalnızca İslami hareket yoktu. O periyot solcular, demokratlar, komünistler, sosyalistler ve İran’daki fazlaca geniş bir siyasi hareket ihtilale dayanak verdi. Lakin Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinde, Afganistan’da bu biçimde geniş bir siyasi dayanak kelam konusu değil, tersine bölünme kelam konusu. Fakat bir noktada benzerlik kelam konusu. İran’da ihtilalin birinci başlarında, İslamcılar hayli ölçülü ve olumlu iletilerle, bilhassa bayanlar başta olmak üzere her kısmın rahatlaması üzerine bildiriler veriyorlardı. Lakin güçlendikten daha sonra, tüm muhalefeti kendilerine dayanak verenleri de kanlı bir halde bastırdılar. O özgürlük tanımlarının hiçbirini yerine getirmediler.
Bugün Taliban da 20 yıl evvelki Taliban değiliz iletisiyle bilhassa dünya kamuoyuna yönelik, bayanlara dair daha ölçülü olacağını söylüyor. Lakin burka giymediği için sokakta infaz edilen bayanların ayrıntıları geliyor. Bu bilgiler sağlam ve teyitli bilgiler bu ortada. Öte taraftan, Taliban’ın kendisi homojen bir yapı değil. Taliban’ın üst seviye idare takımı, yumuşak bir telaffuz gerçekleştirse de bunun Taliban’ın o okuma-yazma bilmeyen alandaki, eli silahlı militanlarında ne kadar karşılık bulacağı değerli. Taliban, içerisinde bir hayli kanatları olan, birbirinden farklı, homojen bir yapıyı içermeyen kanatlardan oluşuyor. Afganistan’dan Pakistan’a varıncaya kadar, evvel mücahit olgusuyla başlayıp, medrese eğitimleriyle devam eden ve Taliban’a evirilen bu sürecin, gelişim seyri ortada. Şu an Taliban’ın, yalnızca %42 okuma-yazma oranı olan bir Afganistan’da, entelektüel bir idare oluşturma uğraşı olduğunu düşünmüyorum. aslına bakarsanız bu Taliban’ın var bulunmasına karşıt bir durum.“
-IŞİD’in ‘İslam Devleti Horasan Vilayeti’ olarak geçen bölgesel kanadının, Taliban iktidarında büyüyeceği düşünülüyor kimi kaynaklarda, İran bu hususta ne düşünüyor?
“esasen İran ve Taliban’ın birbirine ilerleyen senelerda yaklaşmasının en kıymetli niçini IŞİD varlığıydı. IŞİD’in Afganistan içerisinden İran topraklarını tehdit etmesiydi. Yani Taliban ve IŞİD, İran tesiriyle karşı karşıya gelmişlerdi. Lakin yeni konjonktür, yeni tertip ve orta çıkan yeni istikrar, büsbütün Taliban’ın bundan daha sonraki taahhütlerini ne kadar yerine getireceğiyle ilgilidir.
Taliban sözcüsü Zabihullah Mücahid yaptığı birinci basın toplantısında ‘Afganistan topraklarının, öbür ülkelere tehdit ögesi oluşturacak örgütlerin yuvası olmayacağını taahhüt ediyoruz’ dedi.
Bu ne demek? İran’a bir garanti demek. Bunun ne kadar gerçekleştireceğini görmek gerekiyor. Şu an bunu öngörmek mümkün değil. Dediğim üzere bu ilgiler epey kırılgan.”
-Savash beyefendi, verdiğiniz bilgiler, ayırdığınız vakit için teşekkür ederim. Yeterli çalışmalar dilerim.
Sağ olun Doğu beyefendi, güzel çalışmalar dilerim, görüşmek üzere…