Halk hareketinin gerisinde ne var? Kazakistan: ABD’nin bölgedeki en âlâ dostu
Son yılların en büyük, en kanlı şovlarının Kazakistan’da yaşanması, bu ülkeyi yakından tanıyanlar için bile son derece şaşırtan oldu. Zira ülkede yaygın yolsuzluklara, ömür şartlarının zorluğuna karşın Kazak devlet sistemi bölgedeki öbür ülkelerden daha fazlaca hakim ülke nizamına. O denli biliniyordu.
“Büyük patlama” için gerekli olan “küçük bir kıvılcım” olduğu anlaşılan doğal gaz meblağlarına yapılan artırım görünürdeki niye olağan olarak. Buna devletin baskıcı, özgürlükleri tanımayan tavrı da eklendiğinde “patlama”nın sebebine ait fazla kelama gerek kalmıyor. Öncelikle şu her önüne gelenin rahatlıkla söylemiş olduği “ayaklanan kitleler tümüyle dış güçlerin oyuncağı” klişesinden kurtulalım. Buradan, olayların kışkırtıcıları içinde ABD başta olmak üzere emperyal merkezler yok mu sorusu türetilebilir pek ala. Her tıp uğursuz işin ortasında varlar olağan olarak. Kuşkusuz Kazakistan olaylarında da parmakları var. Lakin tüm ayaklanma buna bağlanırsa, halkın talebini görmezden gelmek üzere bir yanlışa düşülür. ABD de dahil tüm emperyal güçler bir ülkeye o ülkenin en zayıf yerinden girerler. ötürüsıyla ABD de, AB de, başka emperyal aktörler de bu fırsatı kaçırmak da istemeyecektir. Zira Kazakistan’ın da “zayıf” bir tarafı var. Büyük bir doğalgaz kaynağına sahip olan bu ülkede, bu harikulade tabiat armağanının gelirlerinden faydalandırılmayan, tabir özgürlüğünden mahrum, baskıcı rejim altında inleyen bir halk var ise, kendilerini “insan hakları, demokrasi” üzere kavramların savunucusu üzere gösterip “durumdan vazife” çıkaranlara da alan açılır. Çabucak üzerime çullanılmasın diye de belirteyim, ABD’nin Kazakistan’daki “avantajlı konumuna” karşın bugünkü çatışmalardan da elbette çıkarı var. Değineceğim.
ŞU İŞBİRLİĞİNE BAKAR MISINIZ?
ABD’nin Kazakistan’la bölgedeki başka ülkelerle kurduğundan fazlaca daha fazla sıkı bağları mevcut. Kandırmayalım birbirimizi. Bugünkü idare dahil, 1991’deki bağımsızlığından bu yana Kazakistan ile ABD alakaları “fevkalade” derecede yeterli seyretmiştir. Yani bugün Kazakistan’da ABD’nin devrilmesini istediği bir Kazak hükümeti yok. niye?
Bağlara bakarak yanıtlayalım soruyu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 25 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan birinci ülke ABD oldu. İki ülke kuvvetli, geniş kapsamlı bir ikili ilgi geliştirdi. O denli ki daha dün sayılabilecek bir tarihte, yani Ocak 2018’deki bir tepede gelişmiş bir stratejik iştirak üzerinde muahedeye bile vardılar. Kazakistan’ın Washington DC’de (2010, 2016), Seul‘de (2012), Lahey‘de (2014) Nükleer Güvenlik Tepelerine iştiraki ABD-Kazakistan işbirliğinin gücünü gösterir.
Bugün Kazakistan “nükleer silahsızlanmanın lideri” olarak tanımlanıyor. sebebi şudur; 1993 yılında, yani bağımsızlığını kazandıktan iki yıl daha sonra nükleer silahlarından vazgeçip Semipalatinsk Test Sitesini (STS) kapattı. Bu kapatma sürecinde ABD, Kazakistan’a nükleer savaş başlıklarının, silah sınıfı gereçlerin, bunların destekleyici altyapılarının kaldırılmasında yardımcı oldu. 1994 yılında Kazakistan yarım tondan fazla silah sınıfı uranyumu Amerika Birleşik Devletleri’ne transfer etti. 1995’te Kazakistan son nükleer savaş başlıklarını çıkardı, ABD’nin sayesinde Mayıs 2000’de STS’de 181 nükleer test tünelini sızdırmaz hale getirdi. ABD ile Kazakistan STS’deki 40 nükleer test tünelini kapatmak için bir arada çalıştı. Kazakistan, Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması’nı (1992), START Antlaşması’nı (1992), Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Antlaşması’nı (1993), Kimyasal Silahlar Mukavelesi’ni, Kapsamlı Test Yasağı Antlaşması’nı (2001) imzaladı. Bunlar daima ABD’nin memnuniyetini kazanmış uygulamalar.
Bitmedi. 2015 yılında Kazakistan hükümeti, 2019 yılında düşük seviyede zenginleştirilmiş bir uranyum bankası kurmak için Memleketler arası Atom Gücü Ajansı ile bir muahede imzaladı. Bu dolaylı olarak ABD’ye “gel beni denetle” demek. ABD, Kazakistan’a kitle imha silahları ile bu silahlara ilişkin altyapıyı ortadan kaldırması için 275 milyon doların üzerinde yardım yaptı. Devam edelim; Kazakistan güvenlik güçleri ABD Milletlerarası Askeri Eğitim/Öğretim programından da fon aldı, hala alıyor. Yabancı Askeri Finansman Programı, Denizaşırı İnsani Afet ve Sivil Yardım Programı, Galler Teşebbüsü Fonu, Global Barış Operasyonları Teşebbüsü ve Ortak Kapasite Oluşturma Programı üzere projelerin tümünden yararlandırılıyor Kazakistan. Kazakistan ordusu, Bozkır Kartalı, Viking, Eager Lion ve Shanti Prayas üzere ABD tarafınca finanse edilen askeri tatbikatlara da katıldı, diğerlerine da katılıyor.
Bunun bir de ekonomik bağlar ayağı var. Kazakistan, 2019’da iki istikametli ticarette toplam 2 milyar dolar ile ABD’nin 81. en büyük ticaret ortağı durumuna geldi. ABD firmaları, petrol, gaz bölümünde Kazakistan’a on milyarlarca dolar yatırım yaptı. ABD-Kazakistan İkili Yatırım Antlaşması ve İkili Vergilendirmeyi Tedbire Antlaşması sırasıyla 1994 ve 1996’dan beri yürürlüktedir. Kazakistan, 30 Kasım 2015’te Dünya Ticaret Örgütü’ne de üye olmuştu.
Toplumsal yardımlara da bakalım; ABD hükümeti Kazakistan’a ulusötesi tehditlerle (yani insan ticareti, narkotik, terörizm, kitle imha silahlarının yayılması dahil) uğraşa, yargı sisteminin, kolluk kuvvetlerinin gelişmeninin desteklenmesine, sivil toplum örgütlerinin rolünün artırılması çalışmalarına para yağdırıyor.
Öbür; oburu şu, Kazakistan milletlerarası kuruluşlar aracılığıyla da ABD ile yakın dost. Malum, Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa-Atlantik İştirak Kurulu üyesidir. 2017-2018 senelerında BM Güvenlik Kurulu’nda daimi olmayan bir sandalyeye de sahipti, 2010 yılında AGİT başkanlığı yaptı. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü‘nün (NATO) Barış için İştirak programında etkin bir katılımcıdır.
Bundan öbür ABD tesiri haricindeki Asya’da Etkileşim ve İnanç Artırıcı Tedbirler Konferansı’nı (CICA) kuran Kazakistan ayrıyeten Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü (CSTO) ve Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) üyesidir. Jenerasyonu Tehlike Altında Olan Cinslerin Memleketler arası Ticaretine Ait Mukavelenin de (CITES) imzacısıdır.
ÇOKVEKTÖRLÜ DIŞ SİYASET
Madem bu biçimde uygun münasebetler var da ABD niye bu ayaklanmaların ortasında yer alabilir olsun pekala? Yanıtlamadan evvel bir iki bahse daha değineyim. Kazakistan, bölgesinde orta derecelerde tesirli bir ülke. Çin ile Rusya’ya içinde sıkışmış durumda. Ancak buna karşın dış siyasetinde inanılmaz istikrarcı, haliyle de başarılı. Bu başarısı oldukcavektörlü diplomasiye dayanıyor. Nedir bu fazlacavektörlü diplomasi? En açık tabirle ‘pragmatik, ideolojik olmayan bir temele dayalı bir çerçeve aracılığıyla dış bağlantıları geliştirme politikası”. Yani, bu siyaset tüm ülkelerle karşılıklı fayda sağlayan işbirliğinin kurulması, geliştirilmesi aslına dayanıyor. Bu çerçevede Kazakistan AB ile de güzel bağlantılara sahip. AB Kazakistan’daki en büyük yabancı yatırımcı durumunda.
ABD’NİN KAZAKİSTAN’DAKİ MAKSADI RUSYA DEĞİL ÇİN
Bu siyaset doğrultusunda Rusya’yla da bağları – ufak tefek sürtüşmelere karşın – esasen düzgün ancak bağımsızlığını kollayan bir alaka bu. Kazakistan’ın Çin’le de alakaları güzel. 2018 itibariyle, Çin, Kazakistan’ın en büyük ikinci ticaret ortağı, beraberinde en büyük ticari kredi deposudur. 2017 yılına kadar Çin, Kazakistan petrol sanayisine, madencilik, ulaşım, tarım kesimlerine yaklaşık 30 milyar ABD Doları yatırım yaptı. Kazakistan Çin’in büyük projesi ‘Kuşak ve Yol Teşebbüsü’nün de kıymetli bir partneri. ötürüsıyla Çin, demiryolu iyileştirmeleri, Hazar Denizi’nden iki ülke içindeki sona uzanan bir otoyol dahil olmak üzere Kazakistan’daki altyapı geliştirmelerine de yatırım yaptı. Fakat tüm bunlara karşın o istikrarcı dediğim lakin hudutları aşikâr siyasetinin bir gereği olarak Kazakistan hükümeti Çin’in ülkede toprak sahipliğini kısıtlamayı sürdürüyor. Çin vatandaşlarına turist vizesi de vermiyor. Çin’le iştirakini sürdürmekten yana, sürdürecek de.
Soruya dönelim; ABD’nin Kazakistan’la, mevcut hükümetle de natürel, ortası yeterliyse, bu ayaklanmaları destekliyor olabilir mi? Olabilir. Zira, yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi olsa bile ABD bu ayaklanmaları dayanaklar. Yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi ABD’nin fazlaca istiyormuş üzere yaptığı “istikrarı” sağlasa bile bu ABD’nin umurunda değil. ABD’nin Çin ile Rusya’yı 21. yüzyılda iki ana düşman olarak ilan ettiğini anımsayalım. Problem budur.
Lakin bilhassa Çin’in bölgedeki yükselişinin ABD ile ortaklarının tüm dikkatini buraya çektiğini de vurgulayalım. Şu anda Kazakistan’da Rusya’dan hayli Çin tesirli. ötürüsıyla Kazakistan’da istikrar ABD’nin en istemediği durum. ABD uzun yıllardır gayesine aldığı ülkelerde Kaos Planı’nı devreye sokuyor. Kazakistan’da yaşanan halk isyanı da büsbütün değilse de muhtemelen bu planı işletme fırsatı yaratmış olabilir ABD’ye. Kazakistan’daki bir kaos, Çin’in bu ülkeye yatırımlarını olumsuz tesirler, “Kuşak ve Yol” teşebbüsünü de baltalar. Bu Kazakistan’daki istikrasızlığın, kaosun niye ABD ile başka emperyal güçlerin işine yaradığını gösterir. Bu ayaklanmaları başlatmış değiller lakin yararlanma fırsatını kaçırmazlar.
Bu niçinle Çin’in Kazakistan hükümetinin yanında yer alması anlaşılabilir. ABD ile “oldukca sıkı” bağları olan Kazakistan’a Rusya niye dayanak veriyor pekala? Şimdilerde unutulan ya da “bastırılmış” sanılan İslamcı hareketlerin varlığı birinci değilse de en değerli niye. İkincisi, Kazakistan nüfusunun yüzde 20’sini oluşturan Rus nüfusun, ülkedeki mümkün bir “Turuncu Devrim”den en epeyce ziyan bakılırsacek kesim olması. Zira Kazakistan hükümeti, ülkedeki Rus nüfusu Kazaklaştırma siyaseti sürdürüyor uzun müddettir, Rusça’nın yasaklanmasına çalışması en azından kullanmasının azaltılması uğraşlarını anımsayalım. Mevcut haliyle, ABD ile münasebetlerindeki sıkılığına karşın Rusya’yla “dengeli” olan ilgiye Moskova bu niçinle “razı” durumda.
RUS KOMÜNİSTLERİ YANLIŞSIZ BAKIYOR
Artık; gelir adaletsizliğinden, yoksulluktan, baskıdan bunalan halkın patlamasına “dış güçler”, “ABD parmağı” diyerek sırt çevirmek yerine, bu uğursuz merkezlerin rolünü elbette unutmayarak bakmak lazım yaşananlara. Ben bu biçimde düşünüyorum ancak yalnızca ben değilim bu biçimde düşünen. Sorunu olağan olarak benden daha yeterli bilen Rus komünistleri de bu biçimde diyor. Rusya Federasyonu Komünist Partisi Merkez Komitesi Üyesi, bununla birlikte Rusya Meclisi Lider Yardımcısı, Rusya Dış İlgiler Kurulu Üyesi Dmitriy Novikov “birikmiş toplumsal ve ekonomik problemler Kazakistan’da protestolara yol açtı. Yüzeyin altında olgunlaşan kasvetler bugün patlak verdi” tespitini yapıyor. daha sonrasında ise söylemiş oldukleri şunlar: “Bunlar Batı tarafınca kullanılabilir. Unutmayalım Kazakistan vatandaşları sosyo-ekonomik haklarına yönelik taarruzlara reaksiyon gösterdi. Bu bir gerçek”. Novikov’un şu kelamları de çok çarpıcı: “Çoğu eski Sovyet ülkesinde sosyo-ekonomik siyasetlerin gözden geçirilmesi gerekiyor”.
Sonuç olarak; emperyal fırsatçılığı, bozgunculuğu olağan olarak ıskalamadan, halkın taleplerini goreceğiz, görmeliyiz. Olayların ardında “ABD, dış güçler, batılılar” var diyerek, bir halkın hak arama hengamesine aykırı düşme tehlikesinden kaçınılmalıdır olağan olarak.
Benim açımdan sorunun asıl sebebi bu ülkelerin “sosyalist iktisat modelinden vazgeçerek, kapitalist sisteme uyma” talihsizliğidir. Bu kargaşayı, ayaklanmayı daha epeyce yaşayacak eski sosyalist ülkeler.
goreceğiz.
Son yılların en büyük, en kanlı şovlarının Kazakistan’da yaşanması, bu ülkeyi yakından tanıyanlar için bile son derece şaşırtan oldu. Zira ülkede yaygın yolsuzluklara, ömür şartlarının zorluğuna karşın Kazak devlet sistemi bölgedeki öbür ülkelerden daha fazlaca hakim ülke nizamına. O denli biliniyordu.
“Büyük patlama” için gerekli olan “küçük bir kıvılcım” olduğu anlaşılan doğal gaz meblağlarına yapılan artırım görünürdeki niye olağan olarak. Buna devletin baskıcı, özgürlükleri tanımayan tavrı da eklendiğinde “patlama”nın sebebine ait fazla kelama gerek kalmıyor. Öncelikle şu her önüne gelenin rahatlıkla söylemiş olduği “ayaklanan kitleler tümüyle dış güçlerin oyuncağı” klişesinden kurtulalım. Buradan, olayların kışkırtıcıları içinde ABD başta olmak üzere emperyal merkezler yok mu sorusu türetilebilir pek ala. Her tıp uğursuz işin ortasında varlar olağan olarak. Kuşkusuz Kazakistan olaylarında da parmakları var. Lakin tüm ayaklanma buna bağlanırsa, halkın talebini görmezden gelmek üzere bir yanlışa düşülür. ABD de dahil tüm emperyal güçler bir ülkeye o ülkenin en zayıf yerinden girerler. ötürüsıyla ABD de, AB de, başka emperyal aktörler de bu fırsatı kaçırmak da istemeyecektir. Zira Kazakistan’ın da “zayıf” bir tarafı var. Büyük bir doğalgaz kaynağına sahip olan bu ülkede, bu harikulade tabiat armağanının gelirlerinden faydalandırılmayan, tabir özgürlüğünden mahrum, baskıcı rejim altında inleyen bir halk var ise, kendilerini “insan hakları, demokrasi” üzere kavramların savunucusu üzere gösterip “durumdan vazife” çıkaranlara da alan açılır. Çabucak üzerime çullanılmasın diye de belirteyim, ABD’nin Kazakistan’daki “avantajlı konumuna” karşın bugünkü çatışmalardan da elbette çıkarı var. Değineceğim.
ŞU İŞBİRLİĞİNE BAKAR MISINIZ?
ABD’nin Kazakistan’la bölgedeki başka ülkelerle kurduğundan fazlaca daha fazla sıkı bağları mevcut. Kandırmayalım birbirimizi. Bugünkü idare dahil, 1991’deki bağımsızlığından bu yana Kazakistan ile ABD alakaları “fevkalade” derecede yeterli seyretmiştir. Yani bugün Kazakistan’da ABD’nin devrilmesini istediği bir Kazak hükümeti yok. niye?
Bağlara bakarak yanıtlayalım soruyu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 25 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan birinci ülke ABD oldu. İki ülke kuvvetli, geniş kapsamlı bir ikili ilgi geliştirdi. O denli ki daha dün sayılabilecek bir tarihte, yani Ocak 2018’deki bir tepede gelişmiş bir stratejik iştirak üzerinde muahedeye bile vardılar. Kazakistan’ın Washington DC’de (2010, 2016), Seul‘de (2012), Lahey‘de (2014) Nükleer Güvenlik Tepelerine iştiraki ABD-Kazakistan işbirliğinin gücünü gösterir.
Bugün Kazakistan “nükleer silahsızlanmanın lideri” olarak tanımlanıyor. sebebi şudur; 1993 yılında, yani bağımsızlığını kazandıktan iki yıl daha sonra nükleer silahlarından vazgeçip Semipalatinsk Test Sitesini (STS) kapattı. Bu kapatma sürecinde ABD, Kazakistan’a nükleer savaş başlıklarının, silah sınıfı gereçlerin, bunların destekleyici altyapılarının kaldırılmasında yardımcı oldu. 1994 yılında Kazakistan yarım tondan fazla silah sınıfı uranyumu Amerika Birleşik Devletleri’ne transfer etti. 1995’te Kazakistan son nükleer savaş başlıklarını çıkardı, ABD’nin sayesinde Mayıs 2000’de STS’de 181 nükleer test tünelini sızdırmaz hale getirdi. ABD ile Kazakistan STS’deki 40 nükleer test tünelini kapatmak için bir arada çalıştı. Kazakistan, Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması’nı (1992), START Antlaşması’nı (1992), Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Antlaşması’nı (1993), Kimyasal Silahlar Mukavelesi’ni, Kapsamlı Test Yasağı Antlaşması’nı (2001) imzaladı. Bunlar daima ABD’nin memnuniyetini kazanmış uygulamalar.
Bitmedi. 2015 yılında Kazakistan hükümeti, 2019 yılında düşük seviyede zenginleştirilmiş bir uranyum bankası kurmak için Memleketler arası Atom Gücü Ajansı ile bir muahede imzaladı. Bu dolaylı olarak ABD’ye “gel beni denetle” demek. ABD, Kazakistan’a kitle imha silahları ile bu silahlara ilişkin altyapıyı ortadan kaldırması için 275 milyon doların üzerinde yardım yaptı. Devam edelim; Kazakistan güvenlik güçleri ABD Milletlerarası Askeri Eğitim/Öğretim programından da fon aldı, hala alıyor. Yabancı Askeri Finansman Programı, Denizaşırı İnsani Afet ve Sivil Yardım Programı, Galler Teşebbüsü Fonu, Global Barış Operasyonları Teşebbüsü ve Ortak Kapasite Oluşturma Programı üzere projelerin tümünden yararlandırılıyor Kazakistan. Kazakistan ordusu, Bozkır Kartalı, Viking, Eager Lion ve Shanti Prayas üzere ABD tarafınca finanse edilen askeri tatbikatlara da katıldı, diğerlerine da katılıyor.
Bunun bir de ekonomik bağlar ayağı var. Kazakistan, 2019’da iki istikametli ticarette toplam 2 milyar dolar ile ABD’nin 81. en büyük ticaret ortağı durumuna geldi. ABD firmaları, petrol, gaz bölümünde Kazakistan’a on milyarlarca dolar yatırım yaptı. ABD-Kazakistan İkili Yatırım Antlaşması ve İkili Vergilendirmeyi Tedbire Antlaşması sırasıyla 1994 ve 1996’dan beri yürürlüktedir. Kazakistan, 30 Kasım 2015’te Dünya Ticaret Örgütü’ne de üye olmuştu.
Toplumsal yardımlara da bakalım; ABD hükümeti Kazakistan’a ulusötesi tehditlerle (yani insan ticareti, narkotik, terörizm, kitle imha silahlarının yayılması dahil) uğraşa, yargı sisteminin, kolluk kuvvetlerinin gelişmeninin desteklenmesine, sivil toplum örgütlerinin rolünün artırılması çalışmalarına para yağdırıyor.
Öbür; oburu şu, Kazakistan milletlerarası kuruluşlar aracılığıyla da ABD ile yakın dost. Malum, Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa-Atlantik İştirak Kurulu üyesidir. 2017-2018 senelerında BM Güvenlik Kurulu’nda daimi olmayan bir sandalyeye de sahipti, 2010 yılında AGİT başkanlığı yaptı. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü‘nün (NATO) Barış için İştirak programında etkin bir katılımcıdır.
Bundan öbür ABD tesiri haricindeki Asya’da Etkileşim ve İnanç Artırıcı Tedbirler Konferansı’nı (CICA) kuran Kazakistan ayrıyeten Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü (CSTO) ve Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) üyesidir. Jenerasyonu Tehlike Altında Olan Cinslerin Memleketler arası Ticaretine Ait Mukavelenin de (CITES) imzacısıdır.
ÇOKVEKTÖRLÜ DIŞ SİYASET
Madem bu biçimde uygun münasebetler var da ABD niye bu ayaklanmaların ortasında yer alabilir olsun pekala? Yanıtlamadan evvel bir iki bahse daha değineyim. Kazakistan, bölgesinde orta derecelerde tesirli bir ülke. Çin ile Rusya’ya içinde sıkışmış durumda. Ancak buna karşın dış siyasetinde inanılmaz istikrarcı, haliyle de başarılı. Bu başarısı oldukcavektörlü diplomasiye dayanıyor. Nedir bu fazlacavektörlü diplomasi? En açık tabirle ‘pragmatik, ideolojik olmayan bir temele dayalı bir çerçeve aracılığıyla dış bağlantıları geliştirme politikası”. Yani, bu siyaset tüm ülkelerle karşılıklı fayda sağlayan işbirliğinin kurulması, geliştirilmesi aslına dayanıyor. Bu çerçevede Kazakistan AB ile de güzel bağlantılara sahip. AB Kazakistan’daki en büyük yabancı yatırımcı durumunda.
ABD’NİN KAZAKİSTAN’DAKİ MAKSADI RUSYA DEĞİL ÇİN
Bu siyaset doğrultusunda Rusya’yla da bağları – ufak tefek sürtüşmelere karşın – esasen düzgün ancak bağımsızlığını kollayan bir alaka bu. Kazakistan’ın Çin’le de alakaları güzel. 2018 itibariyle, Çin, Kazakistan’ın en büyük ikinci ticaret ortağı, beraberinde en büyük ticari kredi deposudur. 2017 yılına kadar Çin, Kazakistan petrol sanayisine, madencilik, ulaşım, tarım kesimlerine yaklaşık 30 milyar ABD Doları yatırım yaptı. Kazakistan Çin’in büyük projesi ‘Kuşak ve Yol Teşebbüsü’nün de kıymetli bir partneri. ötürüsıyla Çin, demiryolu iyileştirmeleri, Hazar Denizi’nden iki ülke içindeki sona uzanan bir otoyol dahil olmak üzere Kazakistan’daki altyapı geliştirmelerine de yatırım yaptı. Fakat tüm bunlara karşın o istikrarcı dediğim lakin hudutları aşikâr siyasetinin bir gereği olarak Kazakistan hükümeti Çin’in ülkede toprak sahipliğini kısıtlamayı sürdürüyor. Çin vatandaşlarına turist vizesi de vermiyor. Çin’le iştirakini sürdürmekten yana, sürdürecek de.
Soruya dönelim; ABD’nin Kazakistan’la, mevcut hükümetle de natürel, ortası yeterliyse, bu ayaklanmaları destekliyor olabilir mi? Olabilir. Zira, yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi olsa bile ABD bu ayaklanmaları dayanaklar. Yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi ABD’nin fazlaca istiyormuş üzere yaptığı “istikrarı” sağlasa bile bu ABD’nin umurunda değil. ABD’nin Çin ile Rusya’yı 21. yüzyılda iki ana düşman olarak ilan ettiğini anımsayalım. Problem budur.
Lakin bilhassa Çin’in bölgedeki yükselişinin ABD ile ortaklarının tüm dikkatini buraya çektiğini de vurgulayalım. Şu anda Kazakistan’da Rusya’dan hayli Çin tesirli. ötürüsıyla Kazakistan’da istikrar ABD’nin en istemediği durum. ABD uzun yıllardır gayesine aldığı ülkelerde Kaos Planı’nı devreye sokuyor. Kazakistan’da yaşanan halk isyanı da büsbütün değilse de muhtemelen bu planı işletme fırsatı yaratmış olabilir ABD’ye. Kazakistan’daki bir kaos, Çin’in bu ülkeye yatırımlarını olumsuz tesirler, “Kuşak ve Yol” teşebbüsünü de baltalar. Bu Kazakistan’daki istikrasızlığın, kaosun niye ABD ile başka emperyal güçlerin işine yaradığını gösterir. Bu ayaklanmaları başlatmış değiller lakin yararlanma fırsatını kaçırmazlar.
Bu niçinle Çin’in Kazakistan hükümetinin yanında yer alması anlaşılabilir. ABD ile “oldukca sıkı” bağları olan Kazakistan’a Rusya niye dayanak veriyor pekala? Şimdilerde unutulan ya da “bastırılmış” sanılan İslamcı hareketlerin varlığı birinci değilse de en değerli niye. İkincisi, Kazakistan nüfusunun yüzde 20’sini oluşturan Rus nüfusun, ülkedeki mümkün bir “Turuncu Devrim”den en epeyce ziyan bakılırsacek kesim olması. Zira Kazakistan hükümeti, ülkedeki Rus nüfusu Kazaklaştırma siyaseti sürdürüyor uzun müddettir, Rusça’nın yasaklanmasına çalışması en azından kullanmasının azaltılması uğraşlarını anımsayalım. Mevcut haliyle, ABD ile münasebetlerindeki sıkılığına karşın Rusya’yla “dengeli” olan ilgiye Moskova bu niçinle “razı” durumda.
RUS KOMÜNİSTLERİ YANLIŞSIZ BAKIYOR
Artık; gelir adaletsizliğinden, yoksulluktan, baskıdan bunalan halkın patlamasına “dış güçler”, “ABD parmağı” diyerek sırt çevirmek yerine, bu uğursuz merkezlerin rolünü elbette unutmayarak bakmak lazım yaşananlara. Ben bu biçimde düşünüyorum ancak yalnızca ben değilim bu biçimde düşünen. Sorunu olağan olarak benden daha yeterli bilen Rus komünistleri de bu biçimde diyor. Rusya Federasyonu Komünist Partisi Merkez Komitesi Üyesi, bununla birlikte Rusya Meclisi Lider Yardımcısı, Rusya Dış İlgiler Kurulu Üyesi Dmitriy Novikov “birikmiş toplumsal ve ekonomik problemler Kazakistan’da protestolara yol açtı. Yüzeyin altında olgunlaşan kasvetler bugün patlak verdi” tespitini yapıyor. daha sonrasında ise söylemiş oldukleri şunlar: “Bunlar Batı tarafınca kullanılabilir. Unutmayalım Kazakistan vatandaşları sosyo-ekonomik haklarına yönelik taarruzlara reaksiyon gösterdi. Bu bir gerçek”. Novikov’un şu kelamları de çok çarpıcı: “Çoğu eski Sovyet ülkesinde sosyo-ekonomik siyasetlerin gözden geçirilmesi gerekiyor”.
Sonuç olarak; emperyal fırsatçılığı, bozgunculuğu olağan olarak ıskalamadan, halkın taleplerini goreceğiz, görmeliyiz. Olayların ardında “ABD, dış güçler, batılılar” var diyerek, bir halkın hak arama hengamesine aykırı düşme tehlikesinden kaçınılmalıdır olağan olarak.
Benim açımdan sorunun asıl sebebi bu ülkelerin “sosyalist iktisat modelinden vazgeçerek, kapitalist sisteme uyma” talihsizliğidir. Bu kargaşayı, ayaklanmayı daha epeyce yaşayacak eski sosyalist ülkeler.
goreceğiz.