Tunus’taki devlet krizinin perde gerisi

GarDaŞ

New member
Tunus’taki devlet krizinin perde gerisi Tunus parlamentosunun, Cumhurbaşkanı Said tarafınca askıya alınmasının görünürde siyasi niçinleri var. Lakin devlet krizini asıl tetikleyen öge, ülkeyi her geçen gün daha da bunaltan ekonomik buhran.

Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, parlamentoyu askıya alma ve başbakanı azletme sonucunı ilan ettikten kısa bir süre daha sonra, bu adımın haklılığını açıklama gereksinimi hissetti: Başbakan Hişam el Meşişi ve kimi bakanları nazaranvden alıp parlamentoyu 30 gün müddetle askıya almasının anayasaya uygun olduğunu savundu.

Aslen bir hukukçu olan Said, Tunus anayasasının 80’inci hususuna atıfta bulundu. Kelam konusu unsur, Cumhurbaşkanı’na “Ülkenin birliği, güvenliği ve bağımsızlığına yönelik önemli bir tehdit” durumunda olağanüstü tedbirler alma yetkisi tanıyor. Buna ek olarak, anayasanın öngördüğü biçimde, kelam konusu adımları atmadan evvel merkezî devlet kurumlarının liderleriyle, yani Başbakan Hişam Meşişi ve Meclis Lideri Raşid el Gannuşi ile temasa geçtiğini kaydetti.

Said’in bu açıklamalarına yanıt gecikmedi. Ölçülü İslamcı Ennahda partisinin de genel lideri olan Gannuşi çabucak karşı atağa geçti ve Cumhurbaşkanı’nın kendisiyle rastgele bir istişarede bulunmadığını söylemiş oldu. Ayrıyeten ortada devletin varlığını, birliğini ve güvenliğini tehdit eden olağanüstü bir durumun da olmadığını savundu. Reuters haber ajansına konuşan Gannuşi, Cumhurbaşkanı Said’in “devrime ve anayasaya karşı bir darbe” yaptığını savundu.

Hukukçular içinde tartışma

DW’ye konuşan Tunuslu hukukçu Sena ben Aşur da misal biçimde düşünüyor: “Geçtiğimiz Pazar, Tunus tarihinde kara bir gündü. Cumhurbaşkanı, anayasaya ters hareket etti. 80’inci maddeyi başına göre yorumladı. Tunus artık bir dikta rejimi tehlikesiyle karşı karşıya”

Reuters haber ajansına demeç veren hukuk profesörü Rabeh Kraifi ise aksini savunuyor. Anayasa Mahkemesi yargıçlarının çabucak hemen seçilmediğine dikkat çeken Kraifi, “Bu durumda anayasayı yorumlama yetkisine yalnızca cumhurbaşkanı sahiptir. ötürüsıyla fesih ve azil kararlarının hukuksal desteği mevcuttur” diyor.

Devletin doruğunda güç savaşları

Bu sonucun anayasaya uygunluğu konusundaki görüş ayrılığı, aslında ülkedeki siyasi ve toplumsal krizin de bir yansıması niteliğinde. Çünkü aylardır devam eden kısır siyasi çekişmeler, hem siyasetçiler birebir vakitte vatandaşlar içinde bir kutuplaşmaya niye oldu. Sokaklara dökülüp hükümete istifa davetleri yapan kesim, Cumhurbaşkanı’nın haklı olduğuna inanırken, Said’e karşı olanlar onun kararlarına reaksiyon gösteriyor.

Alman Friedrich Ebert Vakfı’nın Tunus temsilcisi Johannes Kadura, aslında mevcut uyuşmazlığın, cumhurbaşkanı ile başbakan ve parlamento lideri içindeki uzun müddetli güç gayretinin tepe noktası olduğunu söylüyor. Kadura’ya göre bu kısır çekişme, aslına bakarsan ekonomik krizle boğuşan ülkede siyasi olarak da bir blokaja niye oldu.

Gerginliği ayyuka çıkaran en değerli gelişme, Ocak ayında Başbakan Meşişi’nin yapmayı planladığı kabine değişikliği kapsamanda atamayı düşündüğü birtakım isimlere Cumhurbaşkanı Said’in karşı çıkmasıydı. Cumhurbaşkanlığı ofisinden yapılan açıklamada, kelam konusu adaylar hakkında yolsuzluk kuşkusunun bulunduğu ve üstlendikleri öbür bakılırsavler niçiniyle çıkar çatışmalarının olacağı açıklandı. Lakin Tunus basınında yapılan kimi yorumda, Said’in itirazının asıl sebebi olarak, mevcut gücünü korumak istemesi gösterildi. Çünkü planlanan kabine revizyonunda, cumhurbaşkanına yakın kimi bakanların koltuğunu kaybetmesi kelam konusuydu.

Umutlar yerini hayal kırıklığına bıraktı

Johannes Kadura, devlet krizinin gerçek tetikleyicisinin ise uzun vadeli ekonomik kriz olduğunu söylüyor: “2011 ihtilalinden bu yana halkın ekonomik durumu düzelmedi. Geniş kitlelerde büyük bir hayal kırıklığı oluştu. Bu artık siyasi olarak da kendini gösteriyor”

Tunus, 2011 yılında Arap dünyasının büyük bir kısmında başgösteren halk ayaklanmalarının bir bakıma anavatanıydı. Otokratik Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin bin Ali’nin devrilmesine yol açan protestolar, süratle başka ülkelere de yayıldı. “Arap Baharı” olarak da isimlendirilen ayaklanmalar sonucunda Libya ve Mısır üzere ülkelerde de iktidar değişiklikleri oldu.

Lakin biroldukca Tunuslu, ayaklanmadan bu yana ömür şartlarının iyileşmemesinden şikayetçi. Hatta bilakis, iktisat daha da berbata gitti.

Alman ticari bilgi şirketi Germany Trade and Invest (gtai) tarafınca yapılan hesaplamalara göre, devletin borçları yüzde 84 artarak rekor düzeye ulaştı. İşsizlik de resmî bilgilere bakılırsa yüzde 17’den çok. Lakin varsayımlar, gerçek işsizliğin bilhassa gençler içinde epey daha yüksek olduğu istikametinde. Memleketler arası Para Fonu (IMF) ile yeni bir yapısal ıslahat programı üzerinde çalışılmaya başlandı lakin bu program çabucak hemen tamamlanmadı.

Korona yaraya tuz biber ekti

Tüm bu aksilikler, çabucak hemen korona pandemisindilk evvel de nüfusun kimi bölümleri ile devlet kurumları içinde aranın açılmasına yol açmıştı. Tunuslu gençlerin bir kısmı radikal akımların tesirine kapılıren, bir kısmı de ülkeyi terk ederek ekonomik refah seviyesinin daha düzgün olduğu Avrupa’ya ya da dünyanın öbür bölgelerine gitmeye çalışıyordu. Kimileri ise kısmen şiddet içeren protesto hareketlerine yöneliyordu. birebir vakitte, Tunuslular, yolsuzluk ve kaçakçılığın giderek artmasından dolayı siyasi otoriteye kızgındı. Çeşitli kestirimlere göre, bunların niye olduğu gelir kaybı, gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 50’sinin üzerinde.

Tüm bu aksiliklere bir de pandemi şartları eklenince yaraya adeta tuz biber ekildi. Johns Hopkins Üniversitesi’ne bakılırsa, şimdiye kadar (28 Temmuz 2021 itibarıyla) yaklaşık 573 bin şahsa virüs bulaştı ve bunların 18 bin 800’ü hayatını kaybetti. Aşılananların oranıysa yüzde 7’yi lakin buluyor. Tunus Genç Tabipler Derneği’nden hekim Omaima el Hasani, ülkedeki pandemi şartlarını anlatırken “Adeta bir savaşın niye olduğu tahribat” benzetmesini yapıyor.

‘Diktatörlüğe gerçek gidiyoruz’

Friedrich Ebert Vakfından ‘dan Johannes Kadura, bu gelişmelerin nüfusun öfkesini artırdığını söylüyor ve ekliyor: “Krizin gidişatını kestirmek şu basamakta sıkıntı görünüyor. Kısa vadede bu, iki kümenin kendi destekçilerini nasıl harekete geçireceğine bağlı. Siyasi çekişmeler devam eder ve tansiyon yükselirse ülke kaosa sürüklenebilir.”

Tunus’un eski Cumhurbaşkanı Munsif el Merzuki ise fazlaca daha vahim bir öngörüde bulunuyor: “Kays Said’in parlamentoyu askıya alma ve başbakanı azletme sonucu bir darbedir. Gelişmiş ülkelerde siyasi krizler hukuk temelinde çözülür. Bu adım, ülkemizi geriye götürmüştür. Diktatörlüğe yanlışsız gidiyoruz”
 
Üst