Survivor
Member
Tam 18 yılını Nil Vadisi’nde geçiren tanınmış bir Mısır bilimcisiydi. Antik Mısır’a dair ortaya çıkmamış, keşfedilmemiş her şey onun en büyük tutkusuydu. 1822’de ABD’nin Connecticut eyaletinde doğan Edwin Smith, 19’uncu yüzyılın ikinci yarısını Mısır’da geçirdi. yıllarını Antik Mısır’ın gizemini aydınlatmaya adayan Smith, takvimler 1862 yılını gösterdiğinde mesleğinde değerli bir dönüm noktası yaşadı. Yolu Mustafa Ağa isimli bir şahısla kesişen Smith, bu adamdan Thebe kalıntılarından kaldığı düşünülen bir papirüs satın aldı. Smith’in satın aldığı bu papirüsün kıymetli bir farkı vardı. Bu papirüs dünyanın en eski cerrahi dökumanıydı ve kimi kısımları eksikti. MÖ 16’ncı yüzyıla ilişkin olduğu düşünülen bu papirüs, hiyeroglif sistemiyle yazılmıştı. ondan sonrasında kendi ismiyle anılacak olan bu papirüsü incelemeye koyulan Smith, keşfettiği bilgilerle çağdaş tıbbın gizemini ortaya çıkaracaktı.
‘RASYONEL VE GÖZLEME DAYALI TEDAVİNİN BİRİNCİ ÖRNEĞİ’
Edwin Smith’in yaptığı incelemelerde papirüste bal ve küflü ekmeğin enfeksiyonlarda, çiğ etin ise kanamaları durdurmak için kullanılmakta olduğu yazıyordu. Üstelik kıymetli bilgiler yalnızca bunlarla hudutlu değildi. Mısırlı bilim insanı, elindeki papirüste ayrıyeten beynin üst kaplaması olan meninks, omurilik ve omurilik sıvısının tartışıldığını fark etti. Ancak Smith, elindeki papirüsün gizemini çözmek için uzun bir mesai harcasa da ömrü daha fazla sırrı ortaya çıkartmaya yetmedi. Papirüste yazılanları A’dan Z’ye tam olarak çözemeden 1906 yılında 84 yaşında hayata veda etti.
Babasının vefatından daha sonra Leonora Smith, papirüsü New York Tarih Derneği’ne verdi. Papirüsün çevrilmesi için Chicago Üniversitesi’ne bağlı Oriental Enstitüsü’nün kurucusu James Henry Breasted‘e gidildi ve Breasted’in çevirisi 1930 yılında yayımlandı. Papirüste, Hipokrat’tan evvel çağdaş tıbbın kurucusu olarak kabul bakılırsan Sakkara Piramidi’nin mimarı ve saray nazırı olan İmhotep’in hadise incelemeleri yer alıyordu. Birinci sefer beyin omurilik sıvısından bahsedilen bu papirüste yazılanlar bilim beşerlerine nazaran rasyonel ve gözleme dayalı tedavinin birinci örnekleriydi.
Mısırlıların mumyalama sürecini yaparken burundan bir çengel takarak beyni dışarıya çıkarmaları, onların beyin/burun temas yolunu bildiklerini ortaya koyuyordu. Beyin mumyalanacak cesetten çıkarıldıktan daha sonra kalp bir kavanozun ortasında mezarda saklanıyordu. İmhotep, papirüsteki son iki satırda tabir ettiği ve günümüz tıbbının anladığı biçimde beyin zarının yırtılmasıyla burundan akabilecek omurilik sıvısı yolu üzerinden bir çengel ile girerek damağı kaldırıp beyni dışarı alıyor ve firavunların mumyalanmasını bu türlü gerçekleştiriyordu.
HER faydalanmaYA DAİR BİLGİ VE TEDAVİ VARDI
Günümüzde ‘beyin omurilik sıvısı’ olarak isimlendirilen bu sıvıdan bahsedilmesiyle beraber Smith’in bulduğu papirüste beyin ve hudut bilim sözlerinin birinci örnekleri de vardı. Nasıl meydana geldiği incelenen bir baş travmasında beyin zarı, beyin omurilik sıvısı ve beyin kıvrımları ayrıntılıca anlatılıyor, duruma bağlı olarak hastanın burnunun kanayabileceği ya da hastada ense sertliği oluşabileceğine yer veriliyordu. Papirüste her faydalanma için ayrıntılıca bilgilendirme yapılıyor, akabinde muayenenin yapılacağı form ve tedavi yer alıyordu.
Papirüste bir olay şöyleki anlatılmıştı: “Kafatasında ezilme olan bir adamı elinizle muayene ettiğiniz vakit eritilmiş bakır üzere buruşukluklar görülüyor, elinize bebek başı üzere yumuşaklıklar geliyor ve parmaklarınız altında kımıldama ve zonklama duyulmuyorsa bu hadisenin tedavisinin mümkün olmadığı düşünülmeli.”
OMURİLİK SIVISI İLE BAĞIŞIKLIK ORTASINDAKİ BAĞ ÇÖZÜLMÜŞTÜ
İmhotep’in yazdığı papirüs beyin omurilik sıvısı hakkındaki tanımlamaya ilaveten 48 olaydan oluşmaktaydı. 27 adet baş travması, 6 boğaz ve boyun faydalanması, köprücük kemiğinde 2 faydalanma, göğüs kemiği ve kaburgalarda 8 faydalanma, omuzda ve omurgada faydalanma üzere hadiselere yer verilmişti. Uzmanlara bakılırsa bu durum çağdaş tıbbın Mısır’da ne kadar ileride olduğunun adeta bir habercisiydi. Ayrıca papirüslerde Mısırlıların göz hareketleri, bedenin sağ ve sol tarafındaki uzuvlar ile beyin içindeki çapraz denetim sistemini bildikleri de anlaşılıyordu. Üstelik Mısırlılar beyin omurilik sıvısının bağışıklık ile olan münasebetini de birinci defa ortaya koymuşlardı.
Peki Mısırlılar günümüze kadar ulaşan bu tıbbi gerçekleri o devrin kaideleriyle nasıl keşfetmişlerdi ve Mısırlıların papirüslerinde daha neler gizliydi?
Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Kolu Lideri Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Hayırlıdağ, Mısır tıbbının gelişmesinde özellikle papirüs kayıtları ve mumyalama tekniği ile korunmuş kadavralar üzerinde yapılan çalışmaların aktiflik kazandırdığını belirterek tıbbi papirüslerin her birinin farklı bahse değindiğine dikkat çekti. “Sihir-büyü tesirinde olan papirüsler olduğu üzere daha bilimsel olanlar da mevcuttu. En bilimsel olan papirüs Edwin Smith Papirüsü olarak görülüyor” sözlerini kullanan Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, Mısır tıbbının gelişmeninde müşahede yeteneklerinin yanında kendi periyotlarının sosyolojik yapısı, anlayışı, tıp sanatına olan ilgisi üzere bir epey başlığı sayılabileceğini de kelamlarına ekledi.
‘BEYNİN MERKEZİ KALP VE RUH OLARAK KABUL EDİLMİŞ’
Her medeniyetin bilime ilgisinin ve yaklaşımının farklılıklarına değinen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, “Örneğin Mezopotamya tıbbında karaciğer değerliyken, Mısır tıbbında beynin merkezi kalp ve ruh olarak kabul edilmiş. Bu sebeple mumyalama süreçlerinde kalp yerinde bırakılıyor. Diğer medeniyetlerle etkileşimi ve ülkelerin pozisyonu bu noktada hayatı ve tıp alanındaki gelişmeleri de etkiliyor” dedi.
Besin öğelerinin ve bitkilerin bu noktada katkı sağladığına inanıldığına dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, “Mısır medeniyetinde de bunu bakılırsabiliyoruz. Her ne kadar tıp anlayışlarının içerisinde sihir ve büyü olsa da Mısırlılar sihir ile büyüden sıyrılarak daha bilimsel diyebileceğimiz yaklaşımlar da sergilediler. Bunun temelinde epey uzun senelera dayanan kendi medeniyet birikimlerinin olduğunu söylememek haksızlık olur. Çok uzun yıllar tıpkı coğrafyada hayatış ve kendi içlerinde tıbba bir ideoloji kattılar” diye konuştu.
‘KADAVRA İNCELEYEBİLDİKLERİ İÇİN GELİŞTİLER’
Bazı medeniyetlerde kadavra incelenmesine müsaade verilmediğini fakat Antik Mısır’da ise kadavraların incelendiğini ve bu durumun onları geliştirdiğini söyleyen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, şunları söylemiş oldu:
“Cerrahi faydalanmalara karşı teknikler geliştirmişlerdi. Edwin Smith’in satın aldığı papirüs de bu faydalanmaların açıklandıği literatür ayrıntılarını kapsar. Birtakım medeniyetlerde kadavra incelenmesine, diseksiyona (herhangi bir organizmanın iç yapısını incelemek üzere dışını yarıp modüllere ayrılması) müsaade verilmedi. Bu yüzden bilim uzun müddet gelişemedi. Orta Çağ Avrupa tıbbında bilhassa bunu nazaranbilmekteyiz. Antik Mısır’da ise hem mumyalama teknikleri birebir vakitte papirüslerde geçen formuyla insan vücuduyla ilgili bilgilerden bir kadavra incelemesinin yapılmış olduğu, diseksiyon kararı bedenin, iç organların, kalbin ve omuriliklerle bir arada kafatasının incelenmiş olduğu fikrine varabiliriz. Genel prestijiyle Mısır bu dinamikler üzerinde gelişmenini seyrettirdi.”
‘YUNAN TIBBI ANTİK MISIR MEDENİYETİNDEN ETKİLENDİ’
Antik Mısır’daki tıbbi gelişmelerin öbür medeniyetlerden etkilendiğini ve başka medeniyetleri de etkilediğini ekleyen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, son olarak şunları da söylemiş oldu: “Hipokrat’ın da ortasında bulunduğu bilimsel olarak da kabul edilen Yunan Tıbbı, Antik Mısır medeniyetinden etkilenmiştir. Bedendeki sıvı istikrarlarıyla ilgili olan Antik Mısır Medeniyeti’nin Vehedu Kuramı, (hastalıkların çok beslenme, bayat yiyecekler, çok içki üzere niçinlerden olduğu düşünüldüğü kuram) Antik Yunan Medeniyeti’nin Humoral Patoloji Teorisi’ni (hastalıkların niçinlerini insan vücudundaki açık renkli safra, koyu renkli safra, kan ve mukusun bileşimindeki uyumsuzlukla açıklamaya çalıştığı teori) doğurduğunu söyleyebiliriz.”
‘RASYONEL VE GÖZLEME DAYALI TEDAVİNİN BİRİNCİ ÖRNEĞİ’
Edwin Smith’in yaptığı incelemelerde papirüste bal ve küflü ekmeğin enfeksiyonlarda, çiğ etin ise kanamaları durdurmak için kullanılmakta olduğu yazıyordu. Üstelik kıymetli bilgiler yalnızca bunlarla hudutlu değildi. Mısırlı bilim insanı, elindeki papirüste ayrıyeten beynin üst kaplaması olan meninks, omurilik ve omurilik sıvısının tartışıldığını fark etti. Ancak Smith, elindeki papirüsün gizemini çözmek için uzun bir mesai harcasa da ömrü daha fazla sırrı ortaya çıkartmaya yetmedi. Papirüste yazılanları A’dan Z’ye tam olarak çözemeden 1906 yılında 84 yaşında hayata veda etti.
Babasının vefatından daha sonra Leonora Smith, papirüsü New York Tarih Derneği’ne verdi. Papirüsün çevrilmesi için Chicago Üniversitesi’ne bağlı Oriental Enstitüsü’nün kurucusu James Henry Breasted‘e gidildi ve Breasted’in çevirisi 1930 yılında yayımlandı. Papirüste, Hipokrat’tan evvel çağdaş tıbbın kurucusu olarak kabul bakılırsan Sakkara Piramidi’nin mimarı ve saray nazırı olan İmhotep’in hadise incelemeleri yer alıyordu. Birinci sefer beyin omurilik sıvısından bahsedilen bu papirüste yazılanlar bilim beşerlerine nazaran rasyonel ve gözleme dayalı tedavinin birinci örnekleriydi.
Mısırlıların mumyalama sürecini yaparken burundan bir çengel takarak beyni dışarıya çıkarmaları, onların beyin/burun temas yolunu bildiklerini ortaya koyuyordu. Beyin mumyalanacak cesetten çıkarıldıktan daha sonra kalp bir kavanozun ortasında mezarda saklanıyordu. İmhotep, papirüsteki son iki satırda tabir ettiği ve günümüz tıbbının anladığı biçimde beyin zarının yırtılmasıyla burundan akabilecek omurilik sıvısı yolu üzerinden bir çengel ile girerek damağı kaldırıp beyni dışarı alıyor ve firavunların mumyalanmasını bu türlü gerçekleştiriyordu.
HER faydalanmaYA DAİR BİLGİ VE TEDAVİ VARDI
Günümüzde ‘beyin omurilik sıvısı’ olarak isimlendirilen bu sıvıdan bahsedilmesiyle beraber Smith’in bulduğu papirüste beyin ve hudut bilim sözlerinin birinci örnekleri de vardı. Nasıl meydana geldiği incelenen bir baş travmasında beyin zarı, beyin omurilik sıvısı ve beyin kıvrımları ayrıntılıca anlatılıyor, duruma bağlı olarak hastanın burnunun kanayabileceği ya da hastada ense sertliği oluşabileceğine yer veriliyordu. Papirüste her faydalanma için ayrıntılıca bilgilendirme yapılıyor, akabinde muayenenin yapılacağı form ve tedavi yer alıyordu.
Papirüste bir olay şöyleki anlatılmıştı: “Kafatasında ezilme olan bir adamı elinizle muayene ettiğiniz vakit eritilmiş bakır üzere buruşukluklar görülüyor, elinize bebek başı üzere yumuşaklıklar geliyor ve parmaklarınız altında kımıldama ve zonklama duyulmuyorsa bu hadisenin tedavisinin mümkün olmadığı düşünülmeli.”
OMURİLİK SIVISI İLE BAĞIŞIKLIK ORTASINDAKİ BAĞ ÇÖZÜLMÜŞTÜ
İmhotep’in yazdığı papirüs beyin omurilik sıvısı hakkındaki tanımlamaya ilaveten 48 olaydan oluşmaktaydı. 27 adet baş travması, 6 boğaz ve boyun faydalanması, köprücük kemiğinde 2 faydalanma, göğüs kemiği ve kaburgalarda 8 faydalanma, omuzda ve omurgada faydalanma üzere hadiselere yer verilmişti. Uzmanlara bakılırsa bu durum çağdaş tıbbın Mısır’da ne kadar ileride olduğunun adeta bir habercisiydi. Ayrıca papirüslerde Mısırlıların göz hareketleri, bedenin sağ ve sol tarafındaki uzuvlar ile beyin içindeki çapraz denetim sistemini bildikleri de anlaşılıyordu. Üstelik Mısırlılar beyin omurilik sıvısının bağışıklık ile olan münasebetini de birinci defa ortaya koymuşlardı.
Peki Mısırlılar günümüze kadar ulaşan bu tıbbi gerçekleri o devrin kaideleriyle nasıl keşfetmişlerdi ve Mısırlıların papirüslerinde daha neler gizliydi?
Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Kolu Lideri Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Hayırlıdağ, Mısır tıbbının gelişmesinde özellikle papirüs kayıtları ve mumyalama tekniği ile korunmuş kadavralar üzerinde yapılan çalışmaların aktiflik kazandırdığını belirterek tıbbi papirüslerin her birinin farklı bahse değindiğine dikkat çekti. “Sihir-büyü tesirinde olan papirüsler olduğu üzere daha bilimsel olanlar da mevcuttu. En bilimsel olan papirüs Edwin Smith Papirüsü olarak görülüyor” sözlerini kullanan Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, Mısır tıbbının gelişmeninde müşahede yeteneklerinin yanında kendi periyotlarının sosyolojik yapısı, anlayışı, tıp sanatına olan ilgisi üzere bir epey başlığı sayılabileceğini de kelamlarına ekledi.
‘BEYNİN MERKEZİ KALP VE RUH OLARAK KABUL EDİLMİŞ’
Her medeniyetin bilime ilgisinin ve yaklaşımının farklılıklarına değinen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, “Örneğin Mezopotamya tıbbında karaciğer değerliyken, Mısır tıbbında beynin merkezi kalp ve ruh olarak kabul edilmiş. Bu sebeple mumyalama süreçlerinde kalp yerinde bırakılıyor. Diğer medeniyetlerle etkileşimi ve ülkelerin pozisyonu bu noktada hayatı ve tıp alanındaki gelişmeleri de etkiliyor” dedi.
Besin öğelerinin ve bitkilerin bu noktada katkı sağladığına inanıldığına dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, “Mısır medeniyetinde de bunu bakılırsabiliyoruz. Her ne kadar tıp anlayışlarının içerisinde sihir ve büyü olsa da Mısırlılar sihir ile büyüden sıyrılarak daha bilimsel diyebileceğimiz yaklaşımlar da sergilediler. Bunun temelinde epey uzun senelera dayanan kendi medeniyet birikimlerinin olduğunu söylememek haksızlık olur. Çok uzun yıllar tıpkı coğrafyada hayatış ve kendi içlerinde tıbba bir ideoloji kattılar” diye konuştu.
‘KADAVRA İNCELEYEBİLDİKLERİ İÇİN GELİŞTİLER’
Bazı medeniyetlerde kadavra incelenmesine müsaade verilmediğini fakat Antik Mısır’da ise kadavraların incelendiğini ve bu durumun onları geliştirdiğini söyleyen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, şunları söylemiş oldu:
“Cerrahi faydalanmalara karşı teknikler geliştirmişlerdi. Edwin Smith’in satın aldığı papirüs de bu faydalanmaların açıklandıği literatür ayrıntılarını kapsar. Birtakım medeniyetlerde kadavra incelenmesine, diseksiyona (herhangi bir organizmanın iç yapısını incelemek üzere dışını yarıp modüllere ayrılması) müsaade verilmedi. Bu yüzden bilim uzun müddet gelişemedi. Orta Çağ Avrupa tıbbında bilhassa bunu nazaranbilmekteyiz. Antik Mısır’da ise hem mumyalama teknikleri birebir vakitte papirüslerde geçen formuyla insan vücuduyla ilgili bilgilerden bir kadavra incelemesinin yapılmış olduğu, diseksiyon kararı bedenin, iç organların, kalbin ve omuriliklerle bir arada kafatasının incelenmiş olduğu fikrine varabiliriz. Genel prestijiyle Mısır bu dinamikler üzerinde gelişmenini seyrettirdi.”
‘YUNAN TIBBI ANTİK MISIR MEDENİYETİNDEN ETKİLENDİ’
Antik Mısır’daki tıbbi gelişmelerin öbür medeniyetlerden etkilendiğini ve başka medeniyetleri de etkilediğini ekleyen Dr. Öğr. Üyesi Hayırlıdağ, son olarak şunları da söylemiş oldu: “Hipokrat’ın da ortasında bulunduğu bilimsel olarak da kabul edilen Yunan Tıbbı, Antik Mısır medeniyetinden etkilenmiştir. Bedendeki sıvı istikrarlarıyla ilgili olan Antik Mısır Medeniyeti’nin Vehedu Kuramı, (hastalıkların çok beslenme, bayat yiyecekler, çok içki üzere niçinlerden olduğu düşünüldüğü kuram) Antik Yunan Medeniyeti’nin Humoral Patoloji Teorisi’ni (hastalıkların niçinlerini insan vücudundaki açık renkli safra, koyu renkli safra, kan ve mukusun bileşimindeki uyumsuzlukla açıklamaya çalıştığı teori) doğurduğunu söyleyebiliriz.”